Maria Szpyrkówna, (1893–1977, właśc. Maria Horska-Szpyrkówna, krypt. M.H.S., M.S., niekiedy podaje się błędnie drugie imię Helena), poetka, pisarka, publicystka, autorka prozy dla dzieci i młodzieży, a także poczytnych popularnych powieści obyczajowych i okultystycznych.

Według Katarzyny Batory, autorki obszernego biogramu Marii Szpyrkówny w Polskim Słowniku Biograficznym pisarka urodziła się 13 października 1893 r. w Witebsku. Ojciec, Michał Horski-Szpyrko był ziemianinem i adwokatem, matka Emilia była córką Napoleona Reutta. Po śmierci ojca ok. 1903 majątek rodziców w Wysokiem (pow. Mohylewski) został sprzedany, a wdowa z dziećmi zamieszkała w Sankt-Petersburgu. Tam Szpyrkówna ukończyła prestiżowy Instytut dla Szlachetnie Urodzonych Panien, a następnie, po przyjeździe do Warszawy, słynną pensję Cecylii Plater-Zyberkówny. Literacko zadebiutowała jako szesnastolatka w warszawskim miesięczniku „Prąd” (nr 2/3 z 1909). Dwa lata później opublikowała pierwszy zbiorek poetycki Zwrotki jesienne (1911), w którym znalazły się także jej przekłady utworów rosyjskiego symbolisty Konstantina Balmonta. W tym czasie poetka podjęła studia na Wydziale Filozoficznym UJ i związała się ze „Światem” oraz „Kurierem Wileńskim”, gdzie publikowała wiersze. W 1913 r. wyszedł tom jej patriotycznych opowiadań Józiukowa niedziela. W tym samym roku „Biblioteka Warszawska” opublikowała obyczajową powieść Pierwiosnki (wydanie książkowe w 1914, następne w 1928 pod nowym tytułem Nena zaczyna żyć. Kolejne części cyklu: Nena się uczy oraz Nena się kocha pojawiły się w roku 1929). W związku z wybuchem wojny Szpyrkówna nie mogła powrócić do Krakowa z wakacji, które spędzała w majątku Reuttów w Marianówce k. Mohylewa. Młoda autorka wyjechała więc do Piotrogrodu. Tam pisała dla „Głosu Polskiego”. Jej utwory zostały zamieszczone także w Śpiewniku bogorodzkim wydanym w Moskwie w 1916. W tym samym roku ukazała się także w Moskwie powieść obyczajowa Będziesz maleńką. Utwór ten zwraca uwagę, rewolucyjną jak na tamte czasy, wymową feministyczną. Rok później w „Gazecie Polskiej” ukazała się powieść Grzech poruszająca temat porzucania gniazd szlacheckich przez młodzież ziemiańską z Kresów. Kontynuacja tej powieści pt. Wielki Cham ukazywała się w „Gazecie Warszawskiej” w 1920 r., a następnie w wydaniach książkowych w 1920 i 1929 r. W 1918 r. Szpyrkówna powróciła do Polski i rozpoczęła pracę społeczną w warszawskim Towarzystwie Gniazd Sierocych, a następnie w piśmie Warszawskiego Kółka Polek „Nasza Praca” jako jego kierowniczka literacka. Szpyrkówna należała do Towarzystwa Literatów i Dziennikarzy Polskich, pisała także dla czasopism dla dzieci, takich jak „Moje Pisemko” czy „Płomyk”. W 1920 r. wyjechała do USA i Kanady, by dwa lata później organizować konsulat polski w Chicago. Z tego okresu pochodzi zbiór świetnie napisanych, pełnych humoru reportaży Gwiazdy i dolary, które na bieżąco publikował „Bluszcz”, pismo skierowane przede wszystkim do kobiet pochodzących ze środowisk inteligenckich, zarówno ziemiańskich, jak i mieszczańskich. Po powrocie do kraju autorka podjęła stałą współpracę z redakcją tego czasopisma, gdzie prowadziła rubrykę związaną z kwestiami praw kobiet. Po przewrocie majowym w 1926 r. razem z Wandą Melcer-Rutkowską i Stanisławem Strumhen-Wojtkiewiczem opublikowała zbiór reportaży Warszawa w ogniu 12 V – 16 V 1926 r. Rok później ukazały się jej szkice dla młodzieży Godzina bije! o wymowie patriotyczno-obywatelskiej. Na przełomie lat dwudziestych i trzydziestych Szpyrkówna publikowała powieści obyczajowe: Kariera Haneczki (1931, 1934), Skłamane szczęście (1933) oraz eseje na temat wychowania, np. Zanim klamka zapadnie („Bluszcz”, nr 18–21, 25, 1928). W tym czasie pracowała także jako przedstawicielka Urzędu Emigracyjnego. Ze swoich zagranicznych podróży przysyłała korespondencje, które publikował „Bluszcz”. Ważny motyw życia i twórczości Szpyrkówny stanowi jej fascynacja morzem. W 1934 r. ukazała się powieść Błękitne pogranicze oraz opowiadania marynistyczne wydane razem z tym utworem pod wspólnym tytułem Powrót na Bałtyk. W 1935 r. ukazał się reportaż o Gdyni Miasto na żaglach dedykowany wicepremierowi Eugeniuszowi Kwiatkowskiemu. Krytyka literacka zauważała i najczęściej doceniała jej twórczość (Batora 2013: 45-46).

Podczas okupacji Szpyrkówna mieszkała w Warszawie, a od 1941 r. w Otwocku. Brała udział w powstaniu warszawskim – pracowała jako sekretarz Komitetu Pomocy Społecznej. Po wyzwoleniu w 1945 r. podjęła pracę w Polskim Radiu. W tym roku, po wypadku samochodowym, zamieszkała w Sopocie w Domu Literackim. Była członkinią Związku Zawodowego Literatów Polskich, później Związku Literatów Polskich oraz Ligi Kobiet. W powojennej Polsce opublikowała, m. in. Pieśń o chlebie (1945), fragment dramatu o tematyce biblijnej Znaki (1945, pierwsza nagroda czasopisma „Katolik” w 1958 r.), modlitwę o pokój Msza polska. Na chór mieszany (solo sopran lub tenor, 1947, 1948), wiersze dla dzieci, rapsod poetycki Słowo o Gdańsku (pierwsza nagroda w konkursie w Gdańsku w 1950 r.). Na początku lat pięćdziesiątych choroba oczu i będące jej skutkiem problemy finansowe zadecydowały o przeniesieniu się Szpyrkówny do Domu Pracy ZLP w Oborach k. Warszawy, a następnie do Państwowego Domu Rencistów w Zielonce. Z tego okresu pochodzi tomik Sztychy gdańskie (1954, 1963). W 1970 r. zamieszkała w Warszawie w Domu Pracowników Zdrowia. Zmarła 22 kwietnia 1977 r. w Warszawie w wieku 83 lat (Batora 2013: 46), spoczywa na Powązkach (Warszawa, cm. Powązkowski, kwatera H, rząd 2, miejsce 12,13: Szpakowscy I Reuttowie inw. 11869).    

Szpyrkówna i ezoteryzm. Ezoteryzmem Szpyrkówna zainteresowała się prawdopodobnie podczas pobytu w Rosji w czasie Wielkiej Wojny w przededniu rewolucji. Piotrogród (do 1915 Sankt-Petersburg) i Moskwa były w tym czasie centrum działań różnych formacji o charakterze heterodoksyjnym. „okultystyczny syndrom” to jedna z cech charakteryzujących epokę Srebrnego Wieku w Rosji. Rosyjskie środowiska literackie i artystyczne, zwłaszcza związane z nurtem symbolistycznym były przeniknięte duchem ezoteryzmu. Najprężniej rozwijały się – podobnie jak w krajach Zachodu – formacje teozoficzne i antropozoficzne, a także różne grupy paramasońskie. Nie udało się stwierdzić, czy w Rosji Szpyrkówna była członkinią formacji tego rodzaju, ale nie ulega wątpliwości, że filozofia ezoteryczna po powrocie do kraju stała się jednym z najważniejszych motywów przedwojennej twórczości pisarki. Ezoteryczny światopogląd rozumiany w duchu tamtych czasów, przede wszystkim jako dążenie do duchowej transformacji człowieka w istotę wyższego porządku, determinował także jej działalność społeczną. Fascynacje wiedzą duchową nie wykluczały jednak tradycyjnej chrześcijańskiej religijności Szpyrkówny, co jest zjawiskiem typowym dla polskiego ezoteryzmu przed 1939 r.

Pisarka była aktywną organizatorką rozmaitych przedsięwzięć o charakterze ezoterycznym w Polsce: była członkinią Polskiego Towarzystwa Badań Psychicznych, należała również do Polskiego Towarzystwa Metapsychicznego, którego została wiceprezeską. W 1935 r. została sekretarz generalną Związku Towarzystw Metapsychologicznych (Batora 2013: 46). Również od 1935 r. była redaktorką „Przeglądu Metapsychicznego”, współpracowała ze słynnym jasnowidzem Stefanem Ossowieckim, wybitnym polskim ezoterykiem Janem Hadyną, przyjaźniła się z Agnieszką Pilchową, cieszącą się szeroką sławą jasnowidzącą z Wisły. Prowadziła także „Klub Niesamowitych”, których członkami byli autorzy „Przeglądu Metapsychicznego” (Batora 2013: 46). W dniach od 6 do 8 grudnia 1936 r. Szpyrkówna razem z Tadeuszem Pawlickim, E. Bartkowiakiem, Heleną Wirtkowską, zorganizowała Pierwszy Polski Zjazd Ezoteryczny. Objęła wówczas kierownictwo czasopisma "OBEIM. Ogólnopolski Biuletyn Ezoteryczny i Matapsychiczny", którego pierwszy numer ukazał się w marcu 1937 jako pokłosie zjazdu (redakcja: Warszawa, Aleja 3 Maja 5/34). Była inicjatorką punktu 1 uchwały zjazdu w brzmieniu: "Wobec zapoznania własnej ideologii transcendentnej przez ogół społeczeństwa polskiego i rozpowszechnienia wskutek tego kierunków, duchowi polskiemu obcych, Zjazd uchwala: Skierować wszystkie wysiłki ku wydobyciu na śświatło zapoznanych wartości polskiego ducha  i myśli ezoterycznej, opartej na zasadach chrystianizmu, i udostępnic ją szerokiemu ogółowi inteligencji polskiej, jak również podjąć usilne starania o wprowadzenie jej na warsztaty oświatowe" (OBEIM 1937: 4). Jako "zaszczytnie znana autorka i działaczka na polu ezoteryki" (ibidem) Szpyrkówna została zobowiązana się do opracowania memoriału dla ministra oświaty w tej sprawie (OBEIM 1937: 4). Razem z Heleną Witkowską, Tadeuszem Pawlickim, arch. E. Bartkowiakiem, gen. inż. E. Kątkowskim pisarka weszła w skład prezydium Rady Organizacyjnej Zjazdu Ezoteryków i Matapsychików, której zadaniem miało być "dążenie do zjednoczenia różnych kierunków polskiej pracy w dziedzinie rozwoju duchowego w jeden harmonijny zespół dla owocnej służby w dziele rozwoju narodu i ludzkości" (OBEIM 1937: 5). O wygłoszonym przez Szpyrkównę wystąpieniu pt. Wpływ psychizmu na ewolucję biologiczną człowieka (inny tytuł: Wpływ osiągu duchowego na stany fizyczne) entuzjastycznie pisał Jan Hadyna, redaktor ezoterycznego czasopisma „Lotos” w pierwszym, styczniowym numerze z 1937 r.

Wzorem autorów prozy popularnej, do której należy jej większość utworów, Szpyrkówna publikowała powieści i opowiadania w odcinkach w czasopismach przeznaczonych dla szerokiego grona odbiorców. Jeśli utwór znalazł uznanie czytelników pisma, szybko wydawano go w formie książkowej. Tak było w przypadku opowiadania Medjum Liana Viva, które wychodziło najpierw na łamach „Polski Zbrojnej” w 1922 r., a następnie weszło w skład powieści Człowiek, który zwariował, wydanej w 1924 r. Inne części, jak Światło w rozkopanej mogile, Protokół jednego seansu, tytułowe opowiadanie Człowiek, który zwariował oraz utwory Medijum Liana Viva, Proces inżyniera Tonnera pojawiły się wcześniej, w 1923 r., wydane przez warszawską Drukarnię Nakładową i sprzedawane, jak przekonywała reklama na okładce „we wszystkich księgarniach i kioskach” w formie popularnych w międzywojennej Polsce zeszytów „z dziedziny zagadnień transcendentalnych”, (tak głosiła reklama wydawcy na okładce). W 1925 r. miesięcznik „Ameryka-Polska” (nr 2–7) opublikował fragment okultystycznej powieści Szpyrkówny pt. Prorok z puszczy. Z filmopisu człowieka nieznanego. Następnie, w 1926 r. nakładem Towarzystwa Wydawniczego „Rój” utwór ten w formie książkowej wydano pod nowym, bardziej intrygującym tytułem Gwiazda Lucifera. W tym samym 1926 r. pisarka wydała powieść sensacyjną z wątkami ezoterycznymi pt. Tajemnica masońskiego zegara i inspirowane ezoterycznie opowiadania Trzy przygody (drugie wyd., 1933).

Do najważniejszych ezoterycznych przedsięwzięć literacko-edytorskich Szpyrkówny należy zaliczyć próbę wprowadzenia na polski rynek prasowy nowego tytułu: „Słoneczniki. Przegląd wiedzy pomijanej”, który przetrwał tylko dwa wydania w 1932 i 1933 r. W kilkunastu numerach „Lotosu”, jednego z najbardziej znanych polskich przedwojennych czasopism ezoterycznych, Szpyrkówna opublikowała tekst pt. Ciała zmartwychwstanie. Studium psychofizyczne na tle dogmatu, który ukazywał się w odcinkach  (nr 5–12/1935 i 1–3, 5–11/1937). W 1939 r. pisarka wydała w Warszawie Trzy proroctwa. O losach Polski, Zachodu i narodu żydowskiego. Wybór i uwagi orientacyjne. Znalazła się tam między innymi pisana wierszem Przepowiednia z Tęgoborzy.

Hasło w budowie, wersja niepełna (opracowuje Monika Rzeczycka).

Literatura: Biografia i twórczość literacka na podstawie: Batora K., 2013, Maria Szpyrkówna, [w:] Polski Słownik Biograficzny, t. 49, Warszawa-Kraków, s. 45-47. Działalność ezoteryczna na podstawie: „Słoneczniki. Przegląd wiedzy pomijanej” 1932-1933, nr 1-2; „Lotos" 1935-1937; „OBEIM. Ogólnopolski Biuletyn Ezoteryczny i Metapsychiczny" 1937, nr 1 - marzec; Witkowska H., 1937, Pierwszy ogólnopolski Zjazd Ezoteryków i Metapsychików, „Kurjer Metapsychiczny”, nr 1; "Hejnał" 1937, nr. 1. Twórczość literacka - ezoteryczna:  Szpyrkówna M, 1922, Medjum Liana Viva, "Polska Zbrojna" 27 listopada - 12 grudnia;  Szpyrkówna M, 1923, Światło w rozkopanej mogile, Warszawa; Szpyrkówna M, ​1923, Protokół jednego seansu, Warszawa; Szpyrkówna M, 1924, Człowiek, który zwariował, Warszawa; Szpyrkówna M, 1923, Proces inżyniera Tonnera, Warszawa, Szpyrkówna M, 1925, Prorok z puszczy. Z filmopisu człowieka nieznanego „Ameryka-Polska” (nr 2–7);  Szpyrkówna M, ​1926, Gwiazda Lucifera, Warszawa; Szpyrkówna M., 1926, Tajemnica masońskiego zegara, Warszawa; Szpyrkówna M, ​1939, Trzy proroctwa. O losach Polski, Zachodu i narodu żydowskiego, Warszawa. 

Słowa kluczowe: proza ezoteryczna, polskie pisarki ezoteryczne, polskie okultystki, metapsychiczne badania, Szpyrkówna