Prace badawcze w projekcie realizowano w sześciu sekcjach zajmujących się analizą określonych tradycji:

SEKCJA I: Polska teozofia

SEKCJA II: Polska antropozofia

SEKCJA III: Polski spirytyzm i mediumizm

SEKCJA IV: Masoneria ezoteryczna i ezoteryczne formacje paramasońskie  

SEKCJA V: Inne formacje ezoteryczne na ziemiach polskich. Polscy ezoterycy poza ugrupowaniami  

SEKCJA VI: Adwersarze,  polemiści i sympatycy. Ezoteryzm polski w debacie społecznej  

Podział ten ułatwił gromadzenie oraz systematyczne opracowywanie odkrytego, niezwykle obszernego materiału źródłowego, pozwolił także na wyraźne pokazanie bogactwa i różnorodności polskich tradycji ezoterycznych oraz ich obecności zarówno w polskiej kulturze wysokiej, jak i popularnej. Jednym z najważniejszych efektów działań badawczych podejmowanych przez członków tych sekcji było przygotowanie do druku pięciu tomów zbiorowych specjalnej edycji serii Światło i ciemność pod wspólnym tytułem Polskie tradycje ezoteryczne 1890-1939, a także internetowego Leksykonu Polskiego Ezoteryzmu 1890-1939.

Sekcja I: Polska teozofia

Badania prowadzone w ramach tej sekcji były koordynowane przez profesor Izabelę Trzcińską z Akademii Górniczo-Hutniczej w Krakowie.. Historia ruchu teozoficznego w Polsce nie stanowiła do tej pory przedmiotu badań. Literatura przedmiotu poświęcona tej problematyce jest skąpa, a powstałe dotychczas publikacje pokazywały to zjawisko jedynie w sposób fragmentaryczny, co było spowodowane niewielkim dostępem do materiałów źródłowych. Badania podjęte przez badaczy współpracujących z Izabelą Trzcińską pozwoliły na całkowitą zmianę tego stanu rzeczy. Przeprowadzono szereg skrupulatnych kwerend źródłowych w archiwach i bibliotekach polskich i zagranicznych, które ujawniły nieznane dotąd materiały. Stały się one niezbędną bazą do podstawowego opracowania historii i przekonań polskich teozofów – zrekonstruowano dzieje polskich stowarzyszeń teozoficznych, przedstawiono również specyfikę tego nurtu w kulturze polskiej, bazującego na tradycji romantycznej. Odtworzono także listę członków Polskiego Towarzystwa Teozoficznego – pokazała ona, że doktryna teozoficzna była w Polsce, w omawianym okresie niezwykle wpływowa i atrakcyjna dla osób reprezentujących polskie elity kultury wysokiej, które miały realny wpływ na kształt tejże kultury. Zebrane materiały pozwoliły również na postawienie kolejnych problemów badawczych, zaś ich  rozwiązanie znajdzie się w następnych opracowaniach.

Sekcja II: Polska antropozofia

Badania nad powstaniem i rozwojem polskiego ruchu antropozoficznego prowadzone przez grupę badaczek pod kierunkiem profesor Diany Oboleńskiej z Uniwersytetu Gdańskiego ujawniły wpływ antropozofii na różne sfery kultury przed odzyskaniem niepodległości w 1918 oraz w II RP. W okresie od 1913 roku do wybuchu II wojny światowej, kiedy na ziemiach polskich powstał system kół antropozoficznych zrzeszonych od 1924 r. w Polskim Towarzystwie Antropozoficznym, ezoteryczna myśl Rudolfa Steinera stała się inspiracją dla wielu twórców i działaczy społecznych. Antropozofia jako wcielenie idei cywilizacji Ducha przybrała w Polsce postać odmienną niż w pozostałych krajach Zachodu, gdyż jej promieniowanie na rzeczywistość zbiegło się z budowaniem podstaw odradzającego się narodu i państwa. Antropozoficzna historiozofia nazwana przez jej twórcę symptomatologią historii splotła się wówczas z polskim mesjanizmem, przyjmując formę ezoterycznej reinterpretacji idei Wieszczów. Dzięki drobiazgowym badaniom i kwerendom oraz pozyskanym w ich trakcie przeanalizowanym setkom dokumentów, udało się zrekonstruować przebieg tego procesu, a także cyrkulację tych idei w międzynarodowym środowisku uczniów Steinera, przede wszystkim w Niemczech (Monachium) i Szwajcarii (Dornach), w tym także wśród rosyjskich antropozofów.

Warto podkreślić, że polska antropozofia odcisnęła swoje wyraźne piętno na kulturze polskiej także po 1945 roku, przede wszystkim w działaniach alternatywnych (np. teatru Jerzego Grotowskiego czy „Teatru Stu”), co nie zdarzyłoby się bez przedwojennej historii tego ruchu. Najważniejszym dokonaniem badaczy pracujących w sekcji antropozoficznej było nie tylko odnalezienie i zbadanie bardzo bogatej i różnorodnej dokumentacji potwierdzającej rozwój antropozofii w okresie międzywojnia, a następnie szczegółowe zrekonstruowanie tego procesu, ale również, a może przede wszystkim, podjęcie pionierskich prac zmierzających do przedstawienia w usystematyzowanej formie panoramy wpływów polskiej myśli antropozoficznej zarówno na kulturę rodzimą, jak i obcą. To mocny fundament, który pozwoli na dalsze poszukiwania i uzupełnienia.

Sekcja III: Polscy spirytyści (polski spirytyzm i mediumizm)

Część poświęconą spirytyzmowi i mediumizmowi opracowała profesor Anna Mikołejko z Uniwersytetu Warszawskiego. Ponieważ wokół obu nurtów narosło wiele nieporozumień, głównym celem badań stało się zarysowanie wyraźniej granicy pomiędzy nimi oraz odsłonięcie ich rzeczywistego wpływu na kulturę. Wiązało się to z ustaleniem szeregu faktów, zależności i wpływów dotąd pomijanych. Szczególnie istotna okazała się tu analiza setek doniesień i polemik prasowych, a także listów, pamiętników, wspomnień oraz dokumentów pisanych i ikonograficznych, przechowywanych także w archiwach prywatnych (zwłaszcza rodziny Ochorowiczów i spokrewnionych z nimi Strojeckich). Analiza ta ujawniła, że w zmaganiach rzeczników spirytyzmu i mediumizmu z nauką akademicką oraz Kościołem przede wszystkim chodziło o kształt przyszłej cywilizacji – o to, czy stanie się ona cywilizacją techniczną, nastawioną na materialne wygody i użycie, a zarazem zaniedbującą rozwój wewnętrzny, intelektualny i etyczny, czy też będzie cywilizacją nastawioną na pielęgnowanie potencjału wewnętrznego, w którym mieściło się także uaktywnienie zdolności paranormalnych, wierzono bowiem, że są one niezbadaną właściwością psychiki. Liczono też, że ta droga pozwoli na osiągnięcie harmonii z siłami natury i stworzenie bezkonfliktowego społeczeństwa, a także na opanowanie materii, lecz w sposób harmonijny, nie niszczycielski i inwazyjny, jak czyniła to technika. Obietnicom tej właśnie wizji (oprócz nadziei na odkrycie nieznanych władz umysłu) ulegali najwybitniejsi uczeni, pisarze i artyści. Dlatego też badania te miały równocześnie na celu zrekonstruowanie najsilniej asymilowanych poglądów na zjawiska wywoływane przez media, z uwzględnieniem uczonych tej miary, co Bronisław Trentowski, Julian Ochorowicz, Ludwik Krzywicki, Edward Abramowski czy Łucjan Böttcher, a także stanowiska Kościoła.

Uzupełnieniem tego obrazu są hasła do internetowego Leksykonu Polskiego Ezoteryzmu 1890-1939, wśród których znalazły się biografie niemal nieznane lub wręcz nieznane (przy czym ustalono tożsamości osób używających wyłącznie pseudonimów), scharakteryzowane mało znane organizacje i pisma promujące tę tematykę, przedstawione poglądy popularnych niegdyś twórców. Do wielu z tych haseł został dołączony unikalny materiał ikonograficzny. Właściwie niemal każde z nich wnosi nowe ustalenia, co pozwoli wyjaśnić wiele wątpliwości i sprostować informacje błędne.

Sekcja IV: Polskie formacje masońskie i paramasońskie

Profesor Tadeusz Cegielski z Uniwersytetu Warszawskiego, kierownik poświęconej polskiemu wolnomularstwu sekcji IV wraz ze współpracującymi członkami zespołu badawczego oraz grupą ekspertów skoncentrowali się na dwóch aspektach historii „sztuki królewskiej” masonerii u schyłku XIX i pierwszej poł. XX stulecia: jej dziejami w szerokim kontekście międzynarodowego ruchu wolnomularskiego oraz manifestacjami w sferze intelektualnej, duchowej, czy szerzej jeszcze – kulturowej epoki.

W pierwszym wypadku przyjęte założenia zaowocowały, między innymi, analizą trwającego od Wiosny Ludów do dziś eksperymentu społecznego i ideowego, jakim było utworzenie na gruncie konstytucji Zjednoczonej Wielkiej Loży Anglii warsztatu polskich emigrantów pod nazwą Polish National Lodge. Losy PNL i związanej z nią kapituły Royal Arch (Królewskiego Sklepienia) ukazują jak trudna była integracja polskiej loży z systemem wartości angielskiej masonerii – pomimo ewidentnych, obustronnych korzyści, a zarazem, co twórcy loży wnieśli do ideowego dorobku United Grand Lodge of England [Zjednoczonej Wielkiej Loży Anglii]. Z kolei, próba rekonstrukcji losów polskiego wolnomularstwa w dobie I wojny światowej i tuż po niej pokazała – dzięki ujawnieniu nowych materiałów źródłowych – konieczność napisania jego historii niemal od nowa, właśnie ze względu na ów dotąd w niewystarczającym stopniu uwzględniony kontekst międzynarodowy. Trudności wynikające z braku dostępu do archiwów głównych central światowej masonerii – charakterystyczne dla okresu po II wojnie światowej – sprawiły, że w badaniach nad historią odbudowy Zakonu w Polsce w pierwszych dwóch dekadach XX w. powstała luka, dotycząca kluczowych zagadnień. Dotyczy to nieudanych francuskich (1909-1916), następnie zaś zwieńczonych sukcesem włoskich (1918?-1920) – i jak się wydaje – także amerykańskich początków polskiej obediencji wolnomularskiej (tak Rady Najwyższej Obrządku Szkockiego, jak i Wielkiej Loży Polski nazwanej później Narodową). Sporo światła na te i inne materie rzuciły wykonane w ramach projektu kwerendy w archiwach trzech wielkich obediencji Zachodu: Wielkiej Zjednoczonej Loży Anglii, Grand Orient de France, GOdF (Wielkiego Wschodu Francji) oraz Grand Orient de Belgique (Wielkiego Wschodu Belgii), Z dotychczasowych ustaleń wynika również konieczność kontynuowania kwerendy archiwalnej w dwóch centralach północnoamerykańskiej masonerii, w Waszyngtonie i Nowym Jorku.

Drugie ujęcie dziejów polskiej masonerii w badanym okresie wymagało, przede wszystkim, zwrócenia się ku szeroko rozumianej historii idei (history of ideas w ujęciu założyciela szkoły Arthura O. Lovejoy’a). Na rzecz podobnego wyboru zadziałała wstępna, ale i zarazem fundamentalna dla dalszych prac definicja wolnomularstwa jako systemu ściśle ezoterycznego. Nowożytne wolnomularstwo spekulatywne narodzone na Wyspach Brytyjskich w pierwszych dekadach XVIII w. swoje funkcje, struktury, a zwłaszcza aparat pojęciowy zawdzięczają głównie siedemnastowiecznej tradycji hermetycznej Różokrzyżowców. Z przyjętych założeń wynika mocno zaakcentowana teza wyjściowa: istnieją w y ł ą c z n i e ezoteryczne formy „sztuki królewskiej” masonerii. Dzięki temu kierownik sekcji i jednocześnie autor trzeciego tomu Polskich tradycji ezoterycznych 1890-1939 mógł odwołać się do najstarszej i prawdopodobnie najkrótszej definicji, ukształtowanej już w XVIII w., a cytowanej do czasów nam współczesnych. Określa ona wolnomularstwo jako „szczególny system etyki, osnuty alegoriami i przedstawiony za pomocą symboli”.

Metodologiczna konsekwencja pozwoliła połączyć pozornie odległe zjawiska i procesy – jak na przykład tradycje późnego polskiego romantyzmu – z konspiracyjnym, niejawnym charakterem głównego nurtu polskiej masonerii po Wielkiej Wojnie lub zrozumieć zaangażowanie Andrzeja Struga, lidera Wielkiej Loży Narodowej do 1929 r., w międzynarodowy ruch pacyfistyczny.

Sekcja V: Inne formacje ezoteryczne na ziemiach polskich. Polscy ezoterycy poza ugrupowaniami

Prace badawcze sekcji koordynowała doktor Agata Świerzowska z Uniwersytetu Jagiellońskiego. Zasadniczym celem badań prowadzonych przy udziale wielu uczestników grantu było zidentyfikowanie przedstawicieli polskiego środowiska ezoterycznego, niezwiązanych z żadnym głównym jego nurtem, którzy zazwyczaj tworzyli własne interpretacje innych doktryn lub proponowali oryginalne idee, a także budowali odrębne struktury organizacyjne. W wyniku przeprowadzonych badań – szczegółowych kwerend archiwalnych i bibliotecznych – udało się nie tylko stworzyć katalog osób zaangażowanych w działalność ezoteryczną, ale także zrekonstruować koleje ich życia, poznać szczegóły ich aktywności, oraz – co niezwykle ważne – odtworzyć sieć relacji, także międzynarodowych, których byli częścią. Badania te ukazały polskie tradycje ezoteryczne, z jednej strony jako mocno zanurzone w polskiej historii i kulturze, z drugiej jednak jako otwarte i niezwykle receptywne na wpływy płynące z zewnątrz. Pokazały też polskich ezoteryków jako intelektualnych kosmopolitów, swobodnie poruszających się w świecie zagranicznych idei. Badania te wypełniły więc istotną lukę w wiedzy o polskich tradycjach ezoterycznych, postrzeganych zazwyczaj jedynie przez pryzmat (i tak słabo dotąd znanych) teozofii i antropozofii.

Sekcja VI: Adwersarze, polemiści i sympatycy. Ezoteryzm polski w debacie społecznej

Prasę przedwojenną można postrzegać jako nośnik najważniejszych informacji o epoce. Celem badań prowadzonych w ramach sekcji pod kierunkiem doktor Urszuli Patockiej-Sigłowy z Uniwersytetu Gdańskiego była przede wszystkim analiza ilościowa i jakościowa polskiej prasy o charakterze ezoterycznym w interesującym okresie. Polskie ezoteryczne tytuły prasowe nie były do tej pory przedmiotem badań naukowych. Stanowią one natomiast cenne źródło informacji o strategiach komunikacyjnych wykorzystywanych w prasie prezentującej treści ezoteryczne. Dzięki prowadzonym analizom zawartości różnych wydawnictw nieezoterycznych udało się wykazać, że w gazetach oraz wydawnictwach książkowych badanego okresu nie brakowało treści inspirowanych ideami okultystycznymi. Pojawiały się one zarówno w prasie codziennej, czasopismach, dodatkach do wybranych czasopism, jak i wydaniach książkowych oraz broszurach. Prowadzone badania pozwoliły wskazać tendencje dominujące w prezentowaniu treści ezoterycznych oraz określić wpływ myśli ezoterycznej na rozwój kultury popularnej końca XIX i pierwszych dekad XX wieku. Zebrane materiały pozwoliły również na sformułowanie nowych problemów badawczych, które znajdą swoje odzwierciedlenie w opracowaniach naukowych.

W każdej sekcji pracowali zarówno doświadczeni badacze, jak i młodzi uczeni, którzy realizowali badania szczegółowe (zobacz: ZESPÓŁ). Projekt zakładał jednoczesne uczestnictwo w pracach kilku sekcji i realizację różnych zadań badawczych. Kierownik sekcji mógł być równocześnie wykonawcą zadań szczegółowych w innej sekcjach. Na przykład kierowniczka projektu profesor Monika Rzeczycka była wykonawczynią zadań szczegółowych w sekcji I, II, V i VI.