Tadeusz Cegielski, historyk, profesor Uniwersytetu Warszawskiego. Zatrudniony od 1976 do 2013 roku w Instytucie Historycznym UW. Od 2013 roku pracuje w Instytucie Historii Sztuki UW, w Zakładzie Teorii Sztuki na stanowisku prof. nadzwyczajnego. Kieruje pracami sekcji 4 w projekcie Narodowego Programu Rozwoju Humanistyki pt. Kultura polska wobec zachodniej filozofii ezoterycznej w latach 1890-1939. 

Studia magisterskie z zakresu historii (na seminarium prof. Marii Wawrykowej) ukończył w 1973 roku w Warszawie, w Instytucie Historycznym, na Wydziale Historycznym Uniwersytetu Warszawskiego. Jako doktorant, następnie zaś starszy asystent w IH UW, w roku 1980 obronił doktorat z zakresu dziejów powszechnych nowożytnych. Była to rozprawa napisana pod kierunkiem prof. Marii Wawrykowej: Rzesza Niemiecka a pierwszy rozbiór Polski. Stany państwowe Świętego Cesarstwa Rzymskiego w obronie "wolności niemieckiej" w okresie pierwszego rozbioru Rzeczypospolitej, 1768-1774, opublikowana w zmienionej wersji w RFN i Polsce w przekładzie niemieckim Michaela G. Müllera: Das Alte Reich und die erste Teilung Polens 1768-1774, mit einem Vorwort von Karl Otmar Freiherr von Aretin (Franz Steiner Verlag GmbH, PWN - Polnischer Verlag der Wissenschaften, Stuttgart-Warszawa 1988, ss. 170).

W latach 80. podjął systematyczne – na ile to było możliwe – studia nad społecznymi, ideowymi, w tym etyczno-estetycznymi, fundamentami wolnomularstwa spekulatywnego z jednej, oraz późnonowożytną kulturą (artystyczną, literacką, prawną, a nawet polityczną) z drugiej strony. Nie tylko źródła narracyjne, w tym teksty rodzącej się w nowożytności kultury popularnej, ale także architektura i jej „naukowe”, matematyczne fundamenty stały się przedmiotem artykułów i studiów w językach polskim i niemieckim.  Ten okres  pracy naukowej zamyka opublikowanie w 1994 roku rozprawy habilitacyjnej zat. "Ordo ex Chao". Wolnomularstwo i światopoglądowe kryzysy XVII i XVIII wieku (Wydawnictwo Bellona, Fundacja „Historia pro Futuro”, Warszawa 1994, ss. 292) oraz kolokwium odbyte przed Radą Wydziału Historycznego UW w 1993 roku. Obie rozprawy, doktorska i habilitacyjna, miały wiele recenzji i cytowań zagranicznych.

 W 1992 roku był – wraz z prof. Włodzimierzem Lengaurem z IH UW – inicjatorem  powołania pierwszego w Polsce czasopisma naukowego poświęconego myśli i historii wolnomularstwa, zat. „Ars Regia”, którego to redaktorem naczelnym pozostawał do 2013 roku. W ciągu 22 lat, które upłynęły od wydania pierwszego zeszytu (początkowo kwartalnika, później rocznika), opublikowanych zostało 20 tomów. W 2004 roku czasopismo zyskało formę elektroniczną (www.arsregia.pl), od roku 2013 znalazło się także w zasobach europejskiego programu „Otwórz książkę”, realizowanego przez Muzeum Historii Polski pod patronatem Biblioteki Narodowej.

Dzięki współpracy z poznańską Biblioteką Uniwersytecką oraz Muzeum Narodowym w Poznnaiu  nawiązał – jako badacz dziejów wolnomularstwa i redaktor czasopisma „Ars Regia” – kontakt z The European Association of Masonic Museums, Libraries and Archives – AMMLA, stowarzyszeniem działającym przy Radzie Europy,  a także Cultural Masonic Centre „Prins Frederick” in the Hague. Konkretnym efektem tej współpracy była publikacja pracy Księga Konstytucji 1723 roku i początki wolnomularstwa w Anglii, Warszawa 2011 oraz kilkadziesiąt innych publikacji (por. punkt b). Inne warte wzmianki rezultaty to liczne konferencje i wystawy. Po cieszących się zainteresowaniem wystawach w Państwowym Muzeum Etnograficznym w Warszawie (1995), w Muzeum Okręgowym w Toruniu (2008-2009), których był współautorem, po uruchomieniu stałej ekspozycji nt. wolnomularstwa w Muzeum Mazowieckim w Płocku (2010) według własnego scenariusza, został  kuratorem wystawy w Muzeum Narodowym w Warszawie, zat. Masoneria. Pro publico bono, (scenariusz wspólnie z prof. Antonim Ziembą i st. kustoszem Krzysztofem Załęskim) w miesiącach wrzesień 2014 - styczeń 2015. Wystawa zdobyła uznanie publiczności (ok. 80 tys. zwiedzających) oraz zainteresowanie mediów. Podsumowaniem wieloletniej aktywności naukowej środowiska skupionego wokół czasopisma „Ars Regia” stanowiły w lutym 2009 roku w Toruniu oraz w styczniu 2015 roku w Warszawie dwie dwudniowe międzynarodowe konferencje, poświęcone obecności wolnomularstwa w kulturze – dawniej i dziś.  Zorganizował je przy współpracy oraz wsparciu ze strony Uniwersytetu Warszawskiego ,Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu oraz Muzeum Narodowego w Warszawie.

Z planami odbudowy zespołu pałacowo-parkowego w Dobrzycy (zakończonej po trzynastu latach w 2004 roku) i powołania Muzeum Oświecenia i Wolnomularstwa w Polsce wiąże się jego wieloletni udział w pracach Rady Muzeum, której to przewodniczył w latach 2001-2005.

Od połowy lat dziewięćdziesiątych podejmował próby praktycznego zastosowania metody badań nowej na rodzimym gruncie, a właściwej dla szkoły historii idei (history of ideas), czy też historii mentalności (Mentalitätsgeschichte).   Do dziedziny metodologii badań należały również podjęte – wraz z kręgiem młodych współpracowników – próby zredefiniowania źródła historycznego, jakim jest produkt kultury popularnej: utwór literacki lub film. 

Jako kierownik (wspólnie z prof. Grażyną Szelągowską) działającego od 1996 roku seminarium magisterskiego i doktorskiego Film jako źródło historyczne, a także od 1994 roku kierownik seminarium magisterskiego i doktorskiego Historia idei. Literatura i kultura popularna XVIII-pocz. XX wieku zajmował się – wraz z uczniami – relacjami pomiędzy filmem, literaturą (szczególnie literaturą popularną) a różnymi obszarami kultury, polityki czy nawet ekonomii (problemy rynku wydawniczego, przemysłu filmowego). Większość z powstałych w ich ramach prac magisterskich (18) i doktorskich (4) bazowała na warsztacie naukowym właściwym dla szkoły historii idei. Również główne monografie: Ordo ex Chao (1994), Księga Konstytucji 1723 roku i początki wolnomularstwa w Anglii (2013) oraz Detektyw w krainie  cudów. Powieść kryminalna i narodziny nowoczesności 1841-1941 (2015) stanowią klasyczne opracowania z zakresu historii idei – a więc o charakterze interdyscyplinarnym.  

Opracowanie scenariuszy oraz opieka nad przygotowaniem dwu wielkich wystaw poświęconych wolnomularstwu (w 2008/9 oraz 2014/15) wymagały na wszystkich etapach pracy: kwerendy muzealnej, archiwalnej i bibliotecznej, opracowania inwentarzy, scenariuszy, katalogów i przewodników, projektowania scenografii i plastycznej oprawy wystaw konsultacji  i współdziałania z przedstawicielami kilkunastu różnych dziedzin nauki: od muzealników i konserwatorów zabytków, poprzez historyków i historyków sztuki (malarstwa, grafiki, architektury, rękodzieła artystycznego), na socjologach i antropologach kultury kończąc. 

W latach 2005-2015 kierował trzema zespołami badawczymi, działającymi w ramach Badań Statutowych w Instytucie Historycznym UW: Film jako źródło historyczne;   Kultura i literatura popularna XVIII-XIX wieku oraz Ruch wolnomularski w Europie i Polsce od początku XVIII w. do Rewolucji Francuskiej – dialog z Oświeceniem katolickim.

Z końcem 2014 roku został kierownikiem naukowym projektu Europejskie szlaki kultury. Kultura popularna i jej media (“In search of European consciousness - from the emergence of popular culture to unification”), realizowanego do początku 2016 roku przy wsparciu finansowym Narodowego Centrum Kultury oraz we współpracy z Polskim Instytutem Książki, Instytutem Adama Mickiewicza, Polskim Instytutem Sztuki Filmowej oarz Instytutem Teatralnym im. prof. Z. Raszewskiego. Realizacja projektu została zawieszona  w 2016 roku w związku z wstrzymaniem dotacji ze strony NCK.

Wraz z prof. Andrzejem Pieńkosem z Instytutu Historii Sztuki UW, przy wsparciu ze strony Ośrodka Badań nad Epoką Stanisławowską oraz Muzeum Łazienki Królewskie w Warszawie i we współpracy z IHS UW przygotował cykl wykładów publicznych (por. bibliografia) zat. Oświeceniowa Republika Marzeń (w ramach którego sam wygłosił dwa wykłady). W czerwcu 2016 roku zakończona został pierwsza część cyklu; druga planowana jest na okres 2016/2017. Wykłady ukażą się drukiem; można je oglądać na stronach internetowych Muzeum Łazienki: http://www.lazienki-krolewskie.pl/pl/katalog/obnes/obnes-dokumentacja

Publikacje ostatnich lat

Monografie i powieści:

Księga konstytucji 1723 roku i początki wolnomularstwa spekulatywnego w Anglii. Geneza – Fundamenty – Komentarze. Reprodukcję wydania  Konstytucji Wolnych Mularzy Jamesa Andersona  z 1723 roku, wraz z przekładem z języka oryginału do druku podał,  przypisami i komentarzami opatrzył Tadeusz Cegielski [tytuł ang.:] „The Book of Constitutions” of 1723  and the Origins of Speculative Freemasonry in England. Genesis – Foundations – Commentaries. Constitutions of the Free-Masons  by James  Anderson, the edition  of 1723 reproduction, translation from original, provided for printing by Tadeusz Cegielski. Commentaries and footnotes marked by Tadeusz Cegielski, Wydawnictwo „Klio” Sp. z o.o., Wydawnictwo RYTM Sp. z o.o., Warszawa 2011, 702 + XXVII ss.

Detektyw w krainie cudów. Powieść kryminalna i początki nowoczesności 1841-1941, Grupa Wydawnicza Foksal, Warszawa 2015 (ss. 376).

Głowa. Opowieść nocy zimowej, Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego, Warszawa 2016 (ss. 351)

Artykuły w pracach zbiorowych:

Liberum Conspiro? Masoneria polska – elity społeczne – państwo, [w:] Kuchnia władzy. Księga pamiątkowa z okazji 70-tej rocznicy urodzin Andrzeja Garlickiego, red. Włodzimierz Borodziej, Jerzy Kochanowski, Wydawnictwo Czytelnik, Warszawa 2005, s. 59-95.

Tabu a samotność w kulturze wiktoriańskiej Anglii, w: Samotność i związki nieformalne. Koniec XIX - XX wiek. Zbiór studiów pod red. naukową Anny Żarnowskiej i Andrzeja Szwarca, tom IX, Wydawnictwo D.I.G., Warszawa 2006, s. 31-53.

Polish masonry between dictatorship and totalitarianism (1926-1989), w: Le communisme et les élites en Europe centrale: destructions, conversions, mutations (Colloque a l'Ecole Normale Supérieure, Paris 2-3 avril 2004). Preface par Francois Fejto. Introduction par Nicolas Bauquet et Francois Bocholier, Presses Universitaires de France - PUF, Paris 2006, s. 220-230.

Renaissance de la franc-maconnerie en Europe centrale, w: Le communisme et les elites en Europe centrale. destructions, conversions, mutations, Preface par Francois Fejto. Introduction par Nicolas Bauquet et Francois Bocholier, Presses Universitaires de France - PUF, Paris 2006, s. 351-364.

Jansenizm i gallikanizm w polskim Oświeceniu, w: W stronę Francji… Z problemów literatury i kultury polskiego Oświecenia. Materiały sesji Francja i Francuzi w polskim Oświeceniu zorganizowanej przez Zespół Literatury Polskiego Oświecenia Instytutu Literatury Polskiej UW, Warszawa 20-22 października 2005, pod red. Elżbiety Wichrowskiej, Wydawnictwo Wydziału Polonistyki Uniwersytetu Warszawskiego Warszawa 2007, ss. 365.

Język, kobiety i barbarzyńcy w sieci. Przemiany nowożytnej „rzeczpospolitej literackiej”, w: Książka, biblioteka, informacja. W kręgu kultury i edukacji. Praca zbiorowa pod redakcją Elżbiety Barbary Zybert i Doroty Grabowskiej. [tyt. w jęz. angielskim:] Books, Libraries, Information. Within Culture and Education Spheres. Collective work edited by E.B. Zybert, D. Grabowska,  [wyd.:]  Stowarzyszenie Bibliotekarzy Polskich. Nauka-dydaktyka-praktyka, Wydawnictwo SBP, Warszawa 2008, s.  77-93.

Polubić wolnomularstwo, w: Pamiątki wolnomularskie. Katalog zbiorów Muzeum Okręgowego w Toruniu, pod redakcją Tadeusza Cegielskiego i Aleksandry Mierzejewskiej. Katalog towarzyszący wystawie Masoneria polska XVIII – XX w. Mity i prawda? Muzeum Okregowe w Toruniu, Toruń 2008, s. 7-23; wersja w jęz. ang.: To come to like Freemasonry, ibidem.

T. Cegielski, M. Kurkowska, Stróż prawa i przestępca w powieści popularnej wiktoriańskiej Anglii, w: Zabawy pożyteczne prozą. Z przyjacielstwa Andrzejowi K. Guzkowi uczynione i Jemuż dedykowane, redakcja naukowa E. Bem-Wiśniewska, Wydział Polonistyki Uniwersytetu Warszawskiego, Warszawa 2010, s. 253-279.

Gentleman versus self-made-man. Dwa wzorce społeczne wiktoriańskiej Anglii, w: Myśl i polityka. Księga pamiątkowa dedykowana profesorowi Jackowi Marii Majchrowskiemu, redakcja naukowa Bogdan Szlachta, T. 2, Krakowskie Towarzystwo Edukacyjne – Oficyna Wydawnicza AFM, Kraków 2011, s. 37-53. .

„Pecunia non olet”? Wiktoriańska idea pieniędzy, [w:] Europejczycy, Afrykanie inni. Studia ofiarowane Profesorowi Michałowi Tymowskiemu.  Redakcja naukowa B. Nowak, M. Nagielski, J. Pysiak, Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego, Warszawa 2011, s. 666-691.

Czy w połowie XIX wieku istniał kanon literatury mieszczańskiej, wspólny dla całej Europy?, [w:] Europejski kanon literacki. Redakcja naukowa Elżbieta Wichrowska, Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego, Warszawa 2012, s. 157-172. 

Niezwykła misja loży-macierzystej Polski „Copernic” (Kopernik) na Wschodzie Paryża 1939-1991 [w:] Nietypowe formy migracji Polaków w XIX - XXI wieku.  Pod red. Anny Kargol i Władysława Masiarza, Oficyna Wydawnicza AFM,  Kraków 2011, s. 87-100.

Potęga mroku. Paryż w wizji Restifa de La Bretonne, Vidocqa i Sue w literaturze angielskiej, [w:] Epoka Chopina - kultura romantyczna we Francji i w Polsce, redakcja Andrzej Pieńkos, Agnieszka Rosales Rodriguez, Narodowy Instytut Fryderyka Chopina, Wydawnictwo Neriton, Warszawa 2013, s. 205-217.

Domek Biały i hermetyczno-alchemiczne zainteresowania Stanisława Augusta, [w:] Łazienki Królewskie. Nowe świadectwa - nowe znaczenia, opieka naukowa: Maria Poprzęcka, Ośrodek Badań nad Epoką Stanisławowską, Muzeum Łazienki Królewskie, Warszawa 2013,  s. 59-73.

Rzeczpospolita doby Stanisława Augusta w oczach elit niemieckich, [w:] Stanisław August i jego Rzeczpospolita. Dramat państwa, odrodzenie narodu, red. Angela Sołtys, Zofia Zielińska,  [tyt. ang. Stanisław August and his Commonwealth: The Drama of the State, the Rebirth of the Nation]  Warszawa: Arx Regia, 2013, s. 167-182.

Andrzej Strug – wolnomularz, [w:] Andrzej Strug. Dzieło i czasy, pod. red. naukową Anny Kargol.  Materiały z Konferencji naukowej w Warszawie, 6-7 grudnia 2012 roku, Muzeum Literatury im. A. Mickiewicza w Warszawie, Wydawnictwo naukowe Uniwersytetu Pedagogicznego w Krakowie, Warszawa-Kraków 2014, s. 205-220.

Masoni, [w:] Zdzisław Najder, Bartłomiej Sienkiewicz [red.], Węzły pamięci zbiorowej Polski Niepodległej, Fundacja Węzły Pamięci, Muzeum Historii Polski, Wydawnictwo „Znak”, 2014,  s. 446-449;

Rozbiory Polski, w: Zdzisław Najder, Bartłomiej Sienkiewicz [red.], Węzły pamięci zbiorowej Polski Niepodległej, Fundacja Węzły Pamięci, Muzeum Historii Polski, Wydawnictwo „Znak”, 2014, s. 668-676.

Masoneria. Pro publico bono. Jak oglądać wystawę w Muzeum Narodowym w Warszawie, w: Masoneria. Pro publico bono/ Freemasonry. Pro publico bono, Muzeum Narodowe w Warszawie, Warszawa 2014, s. 15-107.

Freemasonry. Pro publico bono. Freemasonry. Pro publico bono. How to View the Exhibition in the National Museum in Warsaw, w: Masoneria. Pro publico bono/ Freemasonry. Pro publico bono, Muzeum Narodowe w Warszawie, Warszawa 2014, s. 109-177.  

Andrzej Strug – wolnomularz, [w:] Andrzej Strug. Dzieło i czasy. Pod red. naukową Anny Kargol. Materiały z konferencji naukowej w Warszawie, 6-7 grudnia 2012 roku, Muzeum Literatury imienia Adama Mickiewicza, Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Pedagogicznego w Krakowie, Krakowska Akademia im. Andrzeja Frycza-Modrzewskiego, Warszawa-Kraków 2014, s. 205-219.

Legendy założycielskie jako źródła wolnomularskiej ezoteryki. Pierwsza polowa XVIII wieku, [w:] Światło i ciemność. Polskie Studia Ezoteryczne Konteksty. Tom VII pod redakcją Moniki Rzeczyckiej i Izabeli Trzcińskiej, Wydawnictwo Uniwersytetu Gdańskiego, Gdańsk 2015, s.142-161,  ss. 271.

Artykuły i studia

Konkwistadorzy, misjonarze, kosmopolici. Europejczycy doby nowożytnej wobec ”reszty świata”, “Studia Europejskie” nr 1: 2006, s. 9-22. 

Początki masonerii spekulatywnej, czyli Wielkiej Loży Londynu zmagania z historią i polityką (1717-1738), „Ars Regia. Rocznik poświęcony myśli i historii wolnomularstwa” [red. naukowi: T.Cegielski, W. Lengauer, J. Maciejewski, E. Wichrowska],  rok X, nr 17, Wydawnictwo „Klio” Sp. z o.o.,Warszawa 2008, 327 ss. tu: s. 49-116.

Czy „Czarodziejski flet” jest operą masońską, „Ars Regia. Rocznik poświęcony myśli i historii wolnomularstwa”, [red. naukowi: T.Cegielski, W. Lengauer, J. Maciejewski, E. Wichrowska] rok X, nr 17, Wydawnictwo „Klio” Sp. z o.o., Warszawa 2008, 327 ss., tu: s. 129-134.

James Anderson (1679-1739) i Pierwsza Wielka Loża, w: ‘Ars Regia. Rocznik poświęcony myśli i historii wolnomularstwa”,  [red. naukowi: T.Cegielski, W. Lengauer, J. Maciejewski, E. Wichrowska], rok XI, nr 18, Wydawnictwo „Klio” Sp. z o.o.,Warszawa 2009, 360 ss., tu: s. 11-48.

Macierzysta loża Polski “Kopernik” (Copernic) na Wschodzie Paryża. 70 lat historii 1939-2009, Ars Regia. Rocznik poświęcony myśli i historii wolnomularstwa”,  [red. naukowi: T.Cegielski, W. Lengauer, J. Maciejewski, E. Wichrowska], rok XII, nr 19, Wydawnictwo „Klio” Sp. z o.o.,Warszawa 2010, s. 250-264.

Film fabularny doby PRL w rozpoznaniu przemian społecznych i kulturowych  (wspólnie z Grażyną Szelągowską), „Przegląd Humanistyczny” 6,  2011 , s. 5-18.

Barbara Arciszewska, The Hanoverian Court and the Triumph of Palladio. The Palladian Revival in Hanover and England c.1770; i d e m, Classicism and Modernity. Architectural Thought in Eighteent-Century Britain, „Ars Regia –  Rocznik poświęcony myśli i historii wolnomularstwa”. Rok XIII (2012/2013), nr 20, Wydawnictwo „Klio”, Warszawa 2013, s. 348-362.

Wstęp – świat jako loża, [w:] Wolnomularstwo w kulturze,”Hermaion”, tom IV: 2015, Wydawnictwo O’Kulura, Warszawa 2015, s. 5-7, ISSN 2083-6732.

Od papieskiej bulli do tabloidu. Krótki zarys dziejów antymasonizmu, [w:] Wolnomularstwo w kulturze, ”Hermaion”, tom IV: 2015, Wydawnictwo O’Kulura, Warszawa 2015, s. 17-44. Kaplice i loża, [w:] Ziemskie dzieje Kościoła. Pomocnik Historyczny. Pod redakcją Jerzego Baczyńskiego i Leszka Będkowskiego, Nr 7/2015, Polityka Spółka z o.o., Warszawa 2015, s. 159-162, ss. 188.

Inne

Czy „Rękopis znaleziony w Saragossie” jest powieścią masońską, a jeśli tak, to co to właściwie znaczy?, [w:] Jan Potocki. „Rękopis znaleziony w Saragossie”, [program przedstawienia w reżyserii Macieja Wojtyszko, prapremiera 24.10.2015.], Teatr Rozrywki, Chorzów 2015, s. 7-11.

(wspólnie z Andrzejem Pieńkosem) Oświeceniowa republika marzeń, Ośrodek Badań nad Epoką Stanisławowską, Muzeum Łazienki Królewskie w Warszawie we współpracy z Instytutem Historii Sztuki Uniwersytetu Warszawskiego, Warszawa 2015, ss. 20.

(wspólnie z Jerzym Kapuścińskim, Krzysztofem Piesiewiczem, Krzysztofem Rutkowskim, Anną Malewską-Szałygin oraz Hanną Schreiber), Laboratorium scenariusza filmowego. Raport, Fundacja Sztuka-Media-Film, Polski Instytut Sztuki Filmowej, Warszawa 2015. ss. 44.