Alexandra David-Néel, (właśc. Louise Eugenie Alexandrine Marie David, primo voto Néel), (ur. 24 października 1868 r. w Saint-Mandé w pobliżu Paryża, zm. 8 września 1969 r. w Digne-les-Bains), belgijska i francuska znawczyni Orientu, tybetolożka, podróżniczka, buddystka, okultystka, śpiewaczka operowa i pisarka. Zwolenniczka idei feministycznych i anarchistycznych. Pierwsza Europejka, która dotarła do Tybetu. Autorka przeszło 30 prac poświęconych religiom Wschodu, filozofii i swoim podróżom po Azji. Jej wizja wschodniej duchowości wywarła znaczący wpływ na różne zachodnie prądy kontrkulturowe i nowe ruchy religijne.

Urodzona w Saint-Mandé nieopodal Paryża jako jedyna córka Louisa Davida, hugenockiego wolnomularza oraz belgijskiej katoliczki. W 1871 r. była świadkiem rozstrzelania paryskich komunardów. Od najmłodszych lat zapalona podróżniczka – do momentu uzyskania pełnoletniości odwiedziła samotnie Wielką Brytanię, Szwajcarię i Hiszpanię. Zafascynowana tajnymi stowarzyszeniami, należała do różnych ugrupowań inicjacyjnych, m. in. do Towarzystwa Teozoficznego. Pod wpływem znajomości z Elisee Reclusem zainteresowała się ideami anarchistycznymi, związała się też z ruchem na rzecz równouprawnienia kobiet. Publikowała w prasie feministycznej. Od wczesnej młodości fascynowała się religiami Wschodu. W 1890 r. odbyła swoja pierwszą podróż do Indii.

W 1895 r. rozpoczęła studia w Królewskim Konserwatorium w Brukseli, gdzie pobierała nauki w zakresie śpiewu operowego i gry na fortepianie. Po ukończeniu szkoły rozpoczęła karierę śpiewaczki operowej. Po uzyskaniu głównej nagrody w konkursie objęła posadę pierwszej śpiewaczki w operze w Hanoi (Indochiny Francuskie). Wtedy po raz pierwszy odwiedziła Azję. Występowała również w operze w Tunisie. Jednocześnie pogłębiała swoje zainteresowania filozofią Dalekiego Wschodu oraz zgłębiała języki orientalne (m. in. sanskryt i tybetański).

W 1904 r. wyszła za mąż za Philippe’a Néel de Saint-Saveur.

W 1911 r. rozpoczęła wieloletnią podróż po Azji, podczas której zgłębiała różne aspekty kultury i duchowości Wschodu. Podczas swoich podróży dotarła do licznych klasztorów i świątyń. Podczas peregrynacji przez Azję pobierała nauki u buddyjskich i hinduistycznych mistrzów duchowych. W 1912 r. spotkała się w Kalimpong z XIII Dalaj Lamą, przebywającym tam na uchodźstwie. Zawarła wówczas znajomość z Ekai Kawaguchim, buddyjskim mnichem i pierwszym Japończykiem, który kiedykolwiek odwiedził Tybet.

W 1916 r. David-Néel po raz pierwszy dotarła do Tybetu. Odwiedziła wówczas liczne klasztory i świątynie, odbyła też audiencję u Panczenlamy. W kolejnych latach dotarła do Japonii, Korei, Chin, Mongolii i Tybetu. W latach 1918–1921 przebywała w klasztorze Kumbum, gdzie dokonała przekładu sutry Pradżnia Paramita (Doskonała Mądrość).

W 1924 r. badaczka, w przebraniach żebraka i mnicha, dotarła (w towarzystwie swojego przyjaciela, mnicha Yongdena) do tybetańskiej stolicy Lhasy, zamkniętej wówczas dla wszystkich obcokrajowców. W najświętszym mieście buddyzmu tybetańskiego udało jej się spędzić trzy miesiące. Po pobycie w Lhasie i okolicznych klasztorach, wycieńczona i odziana w łachmany dotarła do Sikkimu, będącego wówczas forpocztą brytyjskiego kolonializmu w Himalajach. W 1925 r. powróciła do Francji. Zamieszkała w Tulonie, gdzie zaczęła publikować książki poświęcone podróżom po Azji. W 1929 r. opublikowała swoje najsłynniejsze dzieło Mystiques et Magiciens du Tibet.

W latach 1937–1946 David-Néel odbyła kolejną podróż do Azji. Dotarła koleją transsyberyjską do Chin, chcąc zgłębić misteria taoizmu. Podróżniczkę zaskoczył wybuch wojny chińsko-japońskiej, w rezultacie czego zmuszona była opuścić terytoria, na których toczył się konflikt i udać się do Tybetu. Tam, w mieście Tachienlu, odbyła pięcioletnie odosobnienie medytacyjne. Po jego zakończeniu spędziła trzy lata w Kalkucie, by w 1946 r. powrócić do Francji. Przez pozostałą część życia opisywała swoje podróże i doświadczenia w książkach.

Zmarła w 1969 r. w wieku 101 lat.

Twórczość Alexandry David-Néel zainspirowała między inymi Jacka Kerouaka, Allena Ginsberga i Alana Wattsa.

Przemysław Sieradzan

Literatura: Rice E., 2004, Alexandra David-Néel. Explorer of the Roof of the World, New York.

Słowa kluczowe: buddyzm, Tybet, teozofia, anarchizm, feminizm, podróże, Chiny, Indie, Mongolia, Japonia