Arnold Radwan-Radziszewski, (1893–po 1937), malarz o zdolnościach medialnych, porównywany czasem z Marianem Grużewskim (1885–1963).

Arnold Radwan-Radziszewski urodził się w Baranowiczach. Jego rodzina miała majątek na Grodzieńszczyznie, lecz ojciec po uzyskaniu dyplomu inżyniera wyjechał do Kazania, a następnie do Jałty, gdzie posłał syna do gimnazjum. Chłopiec uczył się też rysunku i malarstwa, był bowiem nimi zafascynowany. W czasie rewolucji październikowej Radziszewscy wszystko stracili, a syn został aresztowany pod zarzutem działalności kontrrewolucyjnej (w roku 1921 lub 1922). W więzieniu – na skutek działań strażników, którzy utrzymywali pojmanych w stanie nieustannego lęku o życie – popadł w odrętwienie przechodzące czasem w stany transowe. Doświadczał wówczas wizji, dla których bodźcem były przypadkowe plamy i uszkodzenia ścian celi. Po uwolnieniu wyjechał do Polski. Gdy zauważył, że jego zdolność do osiągania stanów transowych nie zanikła, zaczął ją doskonalić, wprowadzając się od 1926 r. w autohipnozę. W tym stanie często rysował wszystkim, co wpadło mu w ręce, rzeźbił, grał na fortepianie własne improwizacje, odtwarzał mimicznie różne sceny i przeżycia, miewał nawet podobno przebłyski jasnowidzenia i telepatii.

26 kwietnia 1927 r. poddał się doświadczeniom przeprowadzonym przez członków Warszawskiego Towarzystwa Psycho-Fizycznego. Polegały one na odtwarzaniu w autohipnozie sugerowanych scen. Eksperymenty te odbyły się w mieszkaniu Janusza Bakierowskiego, członka zarządu Towarzystwa, przy ul. Złotej 39. Niecały rok później, 22 marca, doświadczenia powtórzono na comiesięcznym zebraniu Warszawskiego Towarzystwa Psycho-Fizycznego przy znacznie szerszej publiczności – ich świadkami było ok. 50 członków Towarzystwa, a także zaproszeni goście. Tym razem prezentację zorganizowano w mieszkaniu J. Kurnatowskiej przy ul. Kruczej 5, a otworzył ją założyciel i prezes Towarzystwa, Prosper Szmurło (1879–1942), prelekcją na temat malarstwa medialnego. 

Radwan-Radziszewski wykonał wówczas obraz przedstawiający twarz „młodej kobiety z rozchylonymi jak przy krzyku ustami i szeroko rozwartymi oczami wyrażającymi jakby zdumienie połączone z przestrachem czy też grozą” (Sprawozdanie z doświadczeń z p. A. R. Radziszewskim w Warsz. T-wie Psycho-Fizycznem (Sprawozdanie z zebrania Warsz. T-wa Psycho-Fizycznego w dn. 22 marca 1928 r.) 1928: 32). W transie wypowiadał także oderwane słowa i frazy dotyczące doświadczanej wizji, z których nie wszystko dało się zrozumieć i zanotować. Przed eksperymentem, podczas jego trwania i po zakończeniu artysta podlegał kontroli medycznej prowadzonej przez Wilhelma Knappe (1871–1949), lekarza społecznika i orędownika medycyny szkolnej. Stwierdził on u Radwana-Radziszewskiego tętno nitkowate w momencie wejścia w trans (jak w przypadku omdlenia) i w związku z tym uznał, że obraz tworzony był w niepełnym stanie świadomości (Sprawozdanie... 1928: 33).

W czerwcu 1928 r. Radwan-Radziszewski przedstawił swoje prace na wystawie w salach Związku Młodzieży Chrześcijańskiej Y.M.C.A. przy ul. Konopnickiej 6. Zainteresował się nimi Jan Kleczyński (1875–1939) i zamieścił w „Kurierze Warszawskim” (1928, nr 173) przychylną recenzję. Pisał w niej, że część obrazów można zaliczyć do dzieł sztuki, m. in. „półakt kobiecy, którego wykonanie jest subtelne i w kolorze piękne […], wizerunek smutnego, pięknego dziewczęcia malowany z prostotą i wdziękiem […] czy niektóre portrety wykonane z siłą wyrazu” (Kleczyński 1928: 16). Uznał też Radziszewskiego za artystę utalentowanego i obdarzonego fantazją, ale potrzebującego czasu i pracy, by swoje zdolności rozwinąć. Zaznaczył również, że nie interesuje go, w jaki sposób prace te powstały, a jedynie ich strona artystyczna.

Następna wystawa Radziszewskiego została otwarta w maju 1930 r. przy ul. Żurawiej 2, w zaprojektowanej przez Adolfa Wolińskiego, a zbudowanej w latach 1865–1866 klasycystycznej kamienicy słynnego warszawskiego cukiernika, Juliana Fuchsa. Sali wystawowej użyczyło artyście znane z nacjonalizmu Towarzystwo „Rozwój”. Kolejna wystawa odbyła się dopiero w kwietniu 1934 r., w miejscu bardziej kameralnym, salę dała bowiem jedna z warszawskich szkół tańca. Również z tej wystawy recenzję napisał Jan Kleczyński, który szczególnym uznaniem obdarzył obrazy Noc, Izis oraz Podpalacz świata. Dodawał on jednak, że twórczość artysty jest nierówna i wymaga większej kontroli świadomości. Radziszewski dał wówczas także kilka seansów, na których tworzył w autohipnozie.

Radwan-Radziszewski wprowadzał się w trans w absolutnej ciszy, patrząc przez kilkanaście minut w błyszczący przedmiot lub punkt – podczas eksperymentów w Warszawskim Towarzystwie Psycho-Fizycznym była to kryształowa kula. Później zaczynał malować przy przyćmionym, czerwonym świetle. Jego obrazy powstawały przeważnie w ciągu pół godziny do godziny i przedstawiały najczęściej nieco niesamowite twarze lub postacie. Artysta odrzucał spirytystyczne objaśnianie tych wizji, zakładające otwieranie się na świat zmarłych, sądził natomiast, że osiągany przez niego stan psychofizyczny wyzwala i potęguje jego zdolności. Świadków tymczasem dziwiło, iż w takim czasie i przy takim oświetleniu powstają obrazy tak dobrej jakości. Mimo wszystko artyście nie udało się wzbudzić zainteresowania porównywalnego z Marianem Grużewskim, chociaż w eksperymentach przeprowadzanych z nim pomiędzy 1927 a 1930 rokiem brał udział, bawiący częstokroć w Warszawie, dyrektor francuskiego Institut Métapsychique International, Eugéne Osty (1874–1938), a „Kurier Metapsychiczny” zauważał, iż Radziszewski jest „b[ardzo] ciekawym, za mało jednak niestety wykorzystywanym obiektem do badań” („Kurier Metapsychiczny” 1934, nr 25). Ostatnie znane mi informacje na temat artysty pochodzą z roku 1937.

Anna Mikołejko

Literatura: Kleczyński J., 1928, Wystawy bieżące, „Kurier Warszawski”, nr 173, s. 16–17; „Kurier Metapsychiczny”, 1934, nr 25; Prima E. J., 1937, Portrety reinkarnacyjne a zagadnienie twórczości, „Hejnał”, nr 1. s. 21–25; Sprawozdanie z doświadczeń z p. A. R. Radziszewskim w Warsz. T-wie Psycho-Fizycznem (Sprawozdanie z zebrania Warsz. T-wa Psycho-Fizycznego w dn. 22 marca 1928 r.), 1928, „Zagadnienia Metapsychiczne”, nr 17/18, s. 31–35; [Szczepański L.], 1930, Jeszcze jeden malarz medialny w Warszawie, „Kurier Metapsychiczny”, nr 21; Szmurło P., 1930, Niezwykłe malarstwo. (Malarz w autohipnozie), „Naokoło Świata”, nr 70, s. 49–60. 

Słowa kluczowe: Marian Grużewski, Warszawskie Towarzystwo Psycho-Fizyczne, „Kurier Metapsychiczny”, malarstwo, autohipnoza

*Wszystkie fotografie i ilustracje pochodzą ze zbiorów Anny Mikołejko.