Andrzej Radwański, lub Jędrzej (1800–1860), sformułował, jako pierwszy polski badacz, hipotezę dotyczącą ruchu stołów pod łańcuchem złączonych dłoni.

Andrzej Radwański urodził się w Tyńcu. Studiował filozofię w Królewskim Uniwersytecie Warszawskim, gdzie w 1826 r. uzyskał tytuł magistra. Dwa lata później został adiunktem przy Katedrze Fizyki i pracował tam aż do zamknięcia Uniwersytetu po powstaniu listopadowym w 1831 r. Równolegle od 1828 r. prowadził zajęcia w Szkole Przygotowawczej, poprzedniczce Instytutu Politechnicznego, zamkniętej również w 1831 r. Pozbawiony pracy Radwański zaczął uczyć w Warszawskiej Szkole Rabinów, a od 1834 r. w Warszawskim Gimnazjum Wojewódzkim, gdzie otrzymał stanowisko profesora nauk przyrodniczych. W roku następnym wszedł także w skład komisji oceniającej kwalifikacje kandydatów ubiegających się o posady nauczycielskie w szkołach publicznych. W 1836 r. opuścił Szkołę Rabinów i podjął pracę wykładowcy fizyki na kursach wyższych dla młodzieży kończącej gimnazjum. Dotknięty w 1842 r. paraliżem prawej części ciała, musiał porzucić pracę. Nie przestał jednak publikować i eksperymentować.

Podobnie jak profesorzy Emilian Czyrniański, Stefan Kuczyński i Edward Fierich w Krakowie, Radwański przeprowadził w Warszawie pierwsze naukowe eksperymenty z poruszającymi się stołami. Jego relację z tych eksperymentów opublikowała „Gazeta Codzienna” 23 kwietnia 1853 r. (Radwański 1853: 2–4). Zgodnie z nią, próby przeprowadzono pomiędzy 18 a 20 kwietnia w domu 1078a przy ulicy Granicznej w Warszawie. Do doświadczeń użyto stolika olszowego, okrągłego, osadzonego na trójnogu i tak małego, że zaledwie cztery osoby mogły tworzyć łańcuch. Eksperymentujący mieli od lat ośmiu do pięćdziesięciu. Według relacji Radwańskiego ruchy stołu obserwowano niemal natychmiast po złączeniu dłoni i bywały one tak dynamiczne, że przerywały łańcuch rąk. Stolik poruszał się zgodnie z poleceniami, pod warunkiem, że uwzględniały one jego budowę, a ponadto odpowiadał na pytania, stosując się do ustalonego kodu (jedno stuknięcie oznaczało „tak”, cisza oznaczała „nie”) oraz wystukiwał prawidłowe odpowiedzi na pytania dotyczące liczb, np. wyniki z tablicy Pitagorasa, wiek różnych osób, liczbę dzieci, godzinę itp.

Sparaliżowany Radwański łączył prawdopodobnie z tymi eksperymentami nadzieję na możliwość działania bez użycia mięśni, dlatego szukał dla nich wytłumaczenia przede wszystkim na gruncie fizyki, fizjologii i psychologii. Sądził on zatem, że łańcuch położonych na stole rąk generuje prąd galwaniczny, który porusza stół, analogicznie jak w eksperymentach fizycznych, gdy „prąd galwaniczny jednego ciała obudza w innych ciałach prądy galwaniczne”. Zauważał też, że „wilgotność rąk jest tu nieodzownie konieczną” (Radwański 1853: 3). W przeciwnym razie prąd nie byłby przewodzony. Natomiast to, że ruchy stołu są zgodne z poleceniami, a odpowiedzi sensowne, tłumaczył Radwański procesami fizjologiczno-psychologicznymi zachodzącymi w eksperymentujących osobach. Według niego to one znały odpowiedzi i w istocie to one bezwiednie kierowały poruszeniami stołu poprzez wytworzony obwód elektryczny.

Hipoteza Radwańskiego była pierwszą polską próbą wyjaśnienia zjawisk zachodzących podczas eksperymentów ze stołami. Następną propozycję – ks. Adama Jakubowskiego – opublikował „Czas” miesiąc później, 22 maja 1853 r. Jednak kolejni badacze podążali na ogół drogą wyznaczoną przez Radwańskiego, choć jego nazwisko odeszło w niepamięć. Mało kto też pamięta, że – jak podaje chemik Józef Bełza (1805–1888) – zanim Louis Daguerre opublikował wyniki swoich prac „przedsięwziął Radwański doświadczenia wprzód, nim je sam wynalazca drukiem ogłosił” i  „swój obraz heliograficzny wystawił na widok publiczny w salach Towarzystwa  Dobroczynności w Warszawie” (Bełza 1862: 214). Te pierwsze polskie dagerotypy, pokazane 20 października 1839 r., przedstawiały Kościół Wizytek i Pałac Kazimierzowski („Kurier Warszawski” 1839: 1349) przy Krakowskim Przedmieściu w Warszawie. Andrzej Radwański zajmował się również galwanoplastyką.

Anna Mikołejko

Literatura: Bełza J., 1862, Jędrzej Radwański, „Tygodnik Ilustrowany”, nr 140, s. 214; „Kurier Warszawski”, 1839, nr 280, s. 1349; Radwański A[ndrzej], 1853, Stoły krążące, „Gazeta Codzienna”, nr 107, s. 2–4. 

Słowa kluczowe: Emilian Czyrniański, Stefan Kuczyński, Edward Fierich, Adam Jakubowski