Związek Synarchiczny, niewielka organizacja polityczna, działająca w Polsce w latach 1924–1939, odwołująca się do koncepcji synarchizmu, założona i kierowana przez Włodzimierza Tarłę-Mazińskiego.

Od połowy lat dwudziestych XX w. Tarło-Maziński głosił idee synarchizmu francuskiego, interpretowanego w duchu francuskiego zakonu martynistów; wiele wskazuje na to, z ideami tymi zetknął się po raz pierwszy w okresie współpracy z ezoterykiem i znawcą hinduizmu Józefem Jankowskim w ramach Polskiego Instytutu Mesjanistycznego. Józef Jankowski był prawdopodobnie pierwszym polskim myślicielem, który głosił idee synarchii rozumianej jako forma ideokracji – władzy ludzi, podążających za najwyższą zasadą.

Polski Związek Synarchiczny powstał z inicjatywy Włodzimierza Tarły-Mazińskiego 21 maja 1924 r. W 1928 r. organizacja przemianowana została na Związek Synarchiczny. Organem ugrupowania było czasopismo „Synarchista” ukazujące się nieregularnie z przerwami w latach 1926–1939. Siedzibą organizacji był dom w Warszawie przy ulicy Brackiej 18. Związek Synarchiczny miał złożoną, wielopoziomową strukturę przypominającą organizację wolnomularską – w jego obrębie funkcjonował zakonspirowany Związek Rycerstwa Duchowego, składający się z inicjowanych różokrzyżowców. W oficjalnej publicystyce działaczy synarchistycznych dominuje tematyka społeczno-polityczna – trudno dopatrzeć się tam wątków duchowych; wszystko wskazuje, że do wymiaru okultystycznego działalności organizacji dopuszczani byli tylko uczestnicy Związku Rycerstwa Duchowego, podczas gdy profani – szeregowi działacze synarchistyczni musieli ograniczyć swą aktywność jedynie do spraw społecznych i gospodarczych. Odwołania do sacrum i sfery pozaracjonalnej pojawiały się jednak niekiedy w twórczości publikowanej na łamach „Synarchisty”.

Wśród czołowych polskich synarchistów Wojciech Roszkowski wymienia działaczy, takich jak: Jan Barchwic (sekretarz generalny), Marian Pajor (dyrektor zarządu głównego), senatorowie Gustaw Dobrucki i Stanisław Gaszyński, przedsiębiorca ubezpieczeniowy Antoni Doerman, entomolog i filozof Janusz Nadelwicz-Kremky, a także Wacław Kalabiński, Jerzy Kurczyński, Antoni Leparski, Leon Mikołajczak, Władysław Piotrowski Wojciech Rzadkowski i Mieczysław Wilbik. Z organizacją współpracował, choć nie stał się jej członkiem, wybitny ezoteryk i tłumacz Błażej Włodarz.

Ideologia Związku Synarchicznego, podobnie jak i światopogląd jego założyciela i przywódcy, ewoluowała od syntezy monarchii konstytucyjnej i republiki w połowie lat 20. XX w. do wizji ezoterycznego autorytaryzmu u progu II wojny światowej. Na wczesnym etapie ewolucji synarchiści dążyli do stworzenia ustroju będącego syntezą oświeconego autokratyzmu i demokracji parlamentarnej, umożliwiającego harmonijną kooperację wszystkich klas i warstw społecznych w imię najwyższego celu – dobra całej wspólnoty narodowej. Na poziomie ponadpaństwowym synarchia miała oznaczać nowy model ładu międzynarodowego, opartego na bezkonfliktowej współpracy wielkich mocarstw oraz małych i średnich państw. Najwyższą ideą synarchizmu był humanistyczny uniwersalizm, stawiający w centrum człowieka oraz stworzone przez niego wartości kulturowe (tak materialne, jak i niematerialne).

Przemysław Sieradzan

Literatura: Bartyzel J., 2012, Ideopolityczna zagadka synarchizmu, „Ideopolityka”, nr 1, s. 19–36; Kubiatowski J., 1975, Włodzimierz Maziński-Tarło, [w:] Polski słownik biograficzny, Wrocław, s. 301; Roszkowski W., 1983, Synarchiści Polski międzywojennej, „Przegląd Powszechny”, nr 5–6; Tomaszewski P., 2006, „Synarchizm w Polsce”, [w:] Encyklopedia „białych plam”, Radom, s. 47.

Słowa kluczowe: Agartha, Alexandre Saint-Yves d’Alveydre, synarchizm, konspirologia, mahatmowie