Zofia Wojnarowska, (de domo Zacharkiewicz, 1881–1967), poetka, dramatopisarka, działaczka społeczna i polityczna, teozofka, członkini polskich grup teozoficznych: Kazimierza Stabrowskiego, Loży Alba, Warszawskiego Towarzystwa Teozoficznego, a później Polskiego Towarzystwa Teozoficznego.

Rys biograficzny. Zofia Zacharkiewicz urodziła się 27.06.1881 r. w Warszawie, w rodzinie robotniczej. Jej rodzicami byli Konstanty Zacharkiewicz i Bronisława z Młynkowskich. Wczesnym debiutem literackim Zofii były utwory dla dzieci, które publikowała w latach 1900–1906 w polskim tygodniku o charakterze wychowawczo-edukacyjnym pt. „Przyjaciel dzieci”. Jako poetka zadebiutowała w „Chimerze” Zenona Przesmyckiego. Studiowała we Włoszech i w Polsce – w Krakowie na Uniwersytecie Jagiellońskim, tam też pracowała jako nauczycielka w latach 1912–1917. Uczyła także m. in. w Gimnazjum im. Elizy Orzeszkowej w Łodzi i prowadziła wykłady na Uniwersytecie Ludowym. W Warszawie w latach 1917–1925 prowadziła działalność literacką oraz dziennikarską, była także czynną działaczką socjalistyczną. Od 1919 do 1926 r., poza aktywnością w Polskim Towarzystwie Teozoficznym, współpracowała z gazetą „Robotnik”, pismem Polskiej Partii Socjalistycznej, publikowała także w „Gazecie robotniczej”, a dokładniej w dodatku „Po pracy”. Swoją twórczość publikowała również w periodykach związanych z grupami zainteresowanymi ezoteryzmem – we wspomnianej już „Chimerze”, „Sfinksie”, „Bluszczu” (który patronował wydaniu jej pierwszego tomiku Poezje w 1913 r.), czy „Zdroju”. Od 1922 r. współpracowała też z „Tygodnikiem Łódzkim”. W 1926 r. zerwała kontakty z PPS. Wtedy też zaprzestała publikacji swoich utworów. Towarzysząc mężowi dyplomacie, już jako Zofia Wojnarowska, spędziła wiele lat na wyjazdach poza granicami Polski. Zmarła w Warszawie dnia 29.07.1967 r. Pomimo popularności, którą cieszyła się jako autorka na przełomie wieków, a także jako działaczka społeczna i socjalistka, Wojnarowska nie doczekała się hasła Polskim Słowniku Biograficznym.

Twórczość. Zofia Wojnarowska opublikowała dramaty, tomy poezji oraz poematy prozą, m. in. wspomniane już Poezje (1913) Triumf zgody (Konstytucja 3 Maja) (wystawiony w 1916 r.), Słowa o miłości i wojnie (tomik z 1917 r.), Triumf zgody (dramat z 1917 r.), Tadeusz Kościuszko (dramat w 5 aktach wystawiony w 1917 r.), Księga miłości (tomik z 1920 r.), Słowa o skarbach ziemi (tomik z 1921 r.), Pacta poetica. Rapt (1921), Żelazny dzwon (1922), W sidłach Judasza: sztuka w 3 aktach (1926), Noc: dramat w 3-ch aktach (wystawiony w 1921 r., opublikowany w 1927 r.). Choć w jej twórczości przeważały wątki związane z problematyką społeczną (często życiem proletariatu), Wojnarowska pozostawała również pod wpływem poetów postromantycznych. W jej twórczości można znaleźć także wątki inspirowane teozofią i ezoteryzmem – od poezji charakteryzowanej jako miłosna (np. Bądź pozdrowion), po wiersze publikowane w prasie socjalistycznej (np. Złudzenia). Używała pseudonimów artystycznych Bronisława oraz Jan Hutnik.

Teozofia. Swoją przygodę z teozofią Wojnarowska – Zosia (nazywano ją zdrobniale z powodu wieku) – rozpoczęła w kręgu warszawskiego koła malarza Kazimierza Stabrowskiego. Do organizacji międzynarodowej przystąpiła już w 1907 r., dokładnie 15.11 (Theosophical Society General Register: 33442) jako członkini niezrzeszona w żadnej loży. W trakcie rejestracji Alby jako części narodowej sekcji rosyjskiej, została jej członkinią. Rok po Zofii, 30.09.1908 r., czyli już do Alby, zapisał się Konstanty Zacharkiewicz, ojciec Wojnarowskiej (Theosophical Society General Register: 35489). Pomimo że grupa ta, przeszedłszy kilka stadiów organizacyjnych, rozpadła się i część należących do niej osób po rozłamie antropozoficznym sympatyzowała z Rudolfem Steinerem, Wojnarowska nie zmieniła teozoficznych sympatii. W 1919 r. spotkała się z Wandą Dynowską, która budowała Polskie Towarzystwo Teozoficzne i od początku pozostawała jego czynną członkinią. Niektóre spotkania teozofów odbywały się także w domu Wojnarowskich (Karasiówna). Zachowały się niektóre afisze z informacjami o teozoficznych wykładach Wojnarowskiej.

Karolina Maria Hess

Literatura: Bocheński W., Moje wspomnienia z okresu należenia do Polskiego Towarzystwa Teozoficznego w latach 1922–1939, Archiwum Nauki PAN i PAU w Krakowie, Kazimierz Tokarski (1930–2007), sygn. KIII-180 j.a. 16 i 20; Karasiówna E., Towarzystwo Teozoficzne (wspomnienia), Archiwum PAN i PAU w Krakowie, Kazimierz Tokarski K III – 180, j.a. 18; Theosophical Society General Register Vol. III, From 11th June 1904 to 3rd August 1910, No. 26081–43120, No. 33442; TT, Zofia Wojnarowska (dział Pożegnania), 2000, „Gazeta Wyborcza Łódź”, nr 166, 18.07, s. 5; Zawiszewska A., 2018, Zofia Wojnarowska. Poetka dla dzieci – poetka miłości – poetka rewolucji, „Poznańskie Studia Polonistyczne”, Seria Literacka 32 (52).

Słowa kluczowe: Towarzystwo Teozoficzne, Polskie Towarzystwo Teozoficzne, Alba (loża), Warszawskie Towarzystwo Teozoficzne, ezoteryzm i literatura, ezoteryzm i polityka, „Chimera” (czasopismo)