Jan Stawarczyk, (1887–1944), polski ksiądz katolicki, orientalista, biblista i religioznawca; zajmował się także gnostycyzmem.

Jego niewielki, ale znaczący dorobek naukowy można podzielić na prace biblistyczne (Chronologia ksiąg Ezdrasza i Nehemiasza, Przemyśl 1919; Studia filologiczno-krytyczne z zakresu hebraiki i judaistyki, Warszawa 1920) oraz poświęcone mandaizmowi. Do tych drugich należą: Zagadnienie mandajskie i próby jego rozwiązania, [w:] Nasza myśl teologiczna. Pamiętnik drugiego zjazdu naukowego w Warszawie w sierpniu 1933 roku, Warszawa 1935, t. 2, s. 134–150 oraz Protomandaizm a powstanie gnozy, „Collectanea Theologica” 1935, R. 16, nr 4, s. 519–530. Pośmiertnie, w okresie powojennym opublikowano: Mandaizm, [w:] Religie świata, red. E. Dąbrowski, Warszawa 1957, s. 177–190.

Według Stawarczyka badanie religii mandajskiej (która w jego opinii narodziła się w III w. n. e. w Babilonii) jest zdecydowanie bardziej przydatne przy ustalaniu początków gnostycyzmu niż chrześcijaństwa. Uznawał mandaizm za nurt szeroko rozumianego gnostycyzmu. W stosunku do mandaizmu używał określenia „gnoza mandajska”. W 1936 r. w cyklu wykładów powszechnych organizowanych przez Uniwersytet Warszawski miał wystąpienie pt. Gnoza babilońska i jej łączność ze współczesnym chasydyzmem żydowskim (Warzecha 2003–2004: 596–597).

Mariusz Dobkowski

Literatura: Hoffmann H., 2004, Dzieje polskich badań religioznawczych 1873–1939, Kraków, s. 205; Radożycka-Paoletti M., 2014, Ksiądz profesor Jan Stawarczyk (1887–1944), „Rocznik Sanocki”, R. 11, s. 213–218; Śliwa T., 1983, Stawarczyk Jan, [w:] Słownik polskich teologów katolickich 1918–1981, red. L. Grzebień, t. 7, Warszawa, s. 165–166; Warzecha J., 2003–2004, Stawarczyk Jan, [w:] Polski słownik biograficzny, t. 42, Warszawa, s. 596–597.

Słowa kluczowe: gnostycyzm, mandaizm