Teofil Ociepka, (ur. 22 kwietnia 1891 r. w Janowie (obecnie dzielnica Katowic), zm. 15 stycznia 1978 r. w Bydgoszczy). Ze względu na przedwczesną śmierć ojca Ociepka w młodym wieku musiał podjąć pracę, aby pomóc w utrzymaniu rodziny. Został zatrudniony w kopalni Giesche (obecnie kopalnia Wieczorek), gdzie pracował jako maszynista w kopalnianej elektrowni.

Okres I wojny światowej spędził na froncie jako żołnierz armii Cesarstwa Niemieckiego. Wówczas zetknął się z popularnymi w tamtym okresie w Niemczech ideami ezoterycznymi. Koledzy z okopów podsuwali mu także literaturę poruszającą tę tematykę. W ręce Ociepki wpadło jedno z wydań XVII-wiecznego traktatu Siedemdziesiąt dwa imiona Boga autorstwa Athanasiusa Kirchnera, niemieckiego teologa i jezuity. Lektura tego dzieła niesamowicie poruszyła Teofila Ociepkę, który na długo pozostał pod jej wrażeniem. Po zakończeniu służby wojskowej i po powrocie do rodzinnego Janowa, postanowił pogłębić swoja wiedzę ezoteryczną. W tym celu nawiązał kontakt z pochodzącym z Wirtembergii okultystą Philippem Hohmannem. Hohmann stał się mistrzem duchowym Ociepki. Prowadzili regularną korespondencję – Hohmann wysyłał Ociepce książki, a w zamian otrzymywał znaczne sumy pieniędzy. Oprócz literatury, Ociepka otrzymywał także różnego rodzaju ćwiczenia mające wspomóc jego rozwój duchowy. Jednym z takich ćwiczeń było polecenie utworzenia w Janowie gminy okultystycznej oraz szerzenie idei ezoterycznych (Fiederkiewicz 1988: 6–8).

Ociepka był pracownikiem elektrowni kopalni Giesche i to właśnie spośród pracowników tej kopalni zawiązała się tzw. Grupa Janowska. Byli to malarze-amatorzy (ich twórczość zalicza się do sztuki naiwnej), którzy w swych pracach łączyli motywy śląskiej kultury i mitologii z wątkami ezoterycznymi (Wisłocki 2010: 30).

Sam Ociepka zaczął malować za namową swojego mistrza Philippa Hohmanna. Miał on wysłać do Ociepki ducha, który rozbudzi i rozwinie jego umiejętności malarskie (Wisłocki 2007: 19, 29).

Prawdopodobnie od Hohmanna Teofil Ociepka otrzymał książkę Saturn. Opisanie planety wraz z pierścieniem i księżycami oraz znajdującym się na niej światem żywym objawionym przez Ojca światła autorstwa Jacoba Lorbera. Lektura tego dzieła bardzo wpłynęła na malarstwo, a także idee Ociepki, co przełożyło się na pozostałych członków Grupy Janowskiej. Jednym z głównych tematów podejmowanych przez Ociepkę był właśnie Saturn oraz zamieszkujące go istoty. Na swoich obrazach uwieczniał je z najdrobniejszymi szczegółami, zgodnie z opisami zawartymi w pracy Lorbera. Ociepka wierzył, iż Saturn ma wpływ na to, co dzieje się na Ziemi. Ponadto, to na Saturnie miałyby przebywać nasze ciała astralne, czyli dusze. Malarskie przedstawienia istot saturnicznych miały na celu przekazanie informacji o ludziach, gdyż miały one stanowić personifikacje ludzkich żądz i skłonności (Szaraniec 1984: 11).

Po II wojnie, w związku ze zmianami społeczno-politycznymi malarstwo Ociepki, jako zbyt ezoteryczne, „uduchowione”, nie miało racji bytu. Dlatego też pojawiła się nowa interpretacja jego dzieł, bardziej zgodna z rządowymi wytycznymi. Smoki i inne zwierzęta saturniczne były interpretowane jako paleozoiczne stwory, które miały pochodzić ze śląskich legend i opowieści. Pod koniec lat 40 XX w. pracami Ociepki zainteresowała się Izabela Czajka-Stachowicz, która w 1948 r. zorganizowała mu indywidualną wystawę w Warszawie. Wystawa ta zapoczątkowała karierę artystyczną Ociepki.

W 1959 r. Ociepka opuścił Śląsk i przeniósł się do swojej żony do Bydgoszczy. Przed wyjazdem „namaścił” swego następcę i od tamtej pory na czele Grupy Janowskiej stanął Erwin Sówka. Jest to jedyny żyjący członek pierwotnej Grupy Janowskiej.

Działalność Grupy Janowskiej została w fabularyzowanej formie przedstawiona w filmie Angelus.

Teofil Ociepka został odznaczony Krzyżem Kawalerskim Orderu Odrodzenia Polski, a od 1996 r. w Bydgoszczy z inicjatywy Galerii Sztuki Ludowej i Nieprofesjonalnej oraz Muzeum Okręgowego im. Leona Wyczółkowskiego odbywa się ogólnopolski konkurs malarski im. Teofila Ociepki.

Larysa Michalska

Literatura: Fiederkiewicz M., 1988, Teofil Ociepka malarz czy „guru”, [w:] Prawda i magia. Teofil Ociepka, red. B. Niedoba, Katowice; Wisłocki S., 2007, Janowscy „kapłani wiedzy tajemnej”. Okultyści, wizjonerzy i mistrzowie małej ojczyzny, Katowice; Wisłocki S., 2010, Mistrz Teofil Ociepka. Między władzą a prawdą, Katowice; Szaraniec L., 1984, Teofil Ociepka, Katowice.

Słowa kluczowe: malarstwo, Grupa Janowska, Erwin Sówka