Stanisław Szukalski, (ur. 1893 w Warcie – zm. 1987 w Burbank), rzeźbiarz, rysownik, malarz, projektant i teoretyk, który choć większość swego życia spędził poza granicami kraju (w USA), to jednak łączony jest przede wszystkim ze sztuką uprawianą przez artystów osiadłych nad Wisłą. Artysta, znany bardziej jako Stach z Warty, charyzmatyczny przywódca grupy Szczep Rogate Serce, nazywanej również Szczepem Szukalszczyków herbu „Rogate Serce”, skupiającej młodych wielbicieli jego talentu, bez wątpienia autor największych skandali, do jakich doszło w życiu artystycznym Krakowa i Warszawy w okresie dwudziestolecia międzywojennego. Twórca, o którym pisano dużo i chętnie nie tylko na łamach pracy codziennej i fachowej. Wzbudzał swoją postawą, przede wszystkim szokującymi poglądami i niekonwencjonalną sztuką, skrajne emocje – od zachwytu po krytykę. W swojej twórczości odnosił się z niechęcią do współczesnej sobie sztuki zachodnioeuropejskiej, szczególnie paryskiej, zamierzał stworzyć sztukę czysto narodową, opartą na prasłowiańskiej tradycji. Swoje pomysły zamierzał Szukalski zrealizować w pracowni zwanej „Twórcownią”, która zrewolucjonizowałaby cały dotychczasowy system szkolnictwa. Przez blisko pięćdziesiąt lat, tj. od chwili przyjazdu do Stanów Zjednoczonych artysta prowadził intensywną działalność naukowo-badawczą, które doprowadziły go do odkrycia niezwykle kontrowersyjnej i rozbudowanej teorii Zermatyzmu. W celu jej udokumentowania i zobrazowania Szukalski napisał ręcznie 42 tomy rozważań teoretycznych, tj. co najmniej 25 tysięcy stronic, zapisanych charakterystycznym, dekoracyjnym pismem, uzupełnionych dodatkowo 14 tysiącami ilustrujących je rysunków, z których część (ze względu na niewielkie rozmiary i ogromne nasycenie detalami) została wykonana za pomocą lupy. Powstało w ten sposób dzieło unikatowe, z niezwykłą (tekstowo-graficzną) dokumentacją, dzieło niemające odniesienia w sztuce XX w. Obecnie znajduje się w Archives Szukalski w USA.

Zofia Krasnopolska-Wesner

Literatura: Chudzicka D., 2015, Od modernizmu w kierunku ekspresji narodowej tożsamości. Wokół koncepcji sztuki Stanisława Szukalskiego (1893–1987), Warszawa-Toruń; Dobrowolski T., 1964, Nowoczesne malarstwo polskie, t. 3, Wrocław-Warszawa-Kraków; Lameński L., 2007, Stach z Warty. Szukalski i Szczep Rogate Serce, Lublin.

Słowa kluczowe: Stach z Warty, Szczep Rogate Serce, Zermatyzm