Ze świeżo odkrytych papirusów manichejskich, Eugeniusz Dąbrowski, „Przegląd Powszechny”, 1934, R. 51, t. 201, s. 408–429.

Ks. Eugeniusz Dąbrowski, polski biblista i religioznawca, w artykule Ze świeżo odkrytych papirusów manichejskich przedstawia manicheizm jako przedmiot nowoczesnych badań naukowych z własną bazą źródłową i zestawem tematów badawczych. Szczególnym staraniem autora jest prezentacja treści manichejskich kodeksów papirusowych napisanych po koptyjsku, znalezionych w Medinet Madi k. Fajum w północnym Egipcie na przełomie lat 20. i 30. XX w. (na temat odkrycia w Medinet Madi zob.: Gardner, Lieu 1996; Robinson 1992).

W pierwszej części publikacji („Dotychczas znane historyczne źródła manicheizmu”) polski badacz omawia źródła polemiczne do manicheizmu – teksty pisarzy chrześcijańskich różnych obszarów językowych (np. Efrema Syryjczyka, Hegemoniusza, Tytusa z Bostry, Augustyna, Teodora bar Konai) oraz świadectwa autorów muzułmańskich, taki jak: Bīrūnī, Yaʻqūbi i Shahrastānī. Dąbrowski odnosi się tutaj także do odkryć rękopisów manichejskich z Azji Środkowej, chodzi tu przede wszystkim o średnioperski tekst Szapurakan i staroturecki Xuāstvānīft oraz psalmy po irańsku i chińsku (Dąbrowski 1934: 410–414). W drugiej części artykułu („Odkrycie papirusów manichejskich w Egipcie”) autor przedstawia niedawne odkrycie koptyjskich rękopisów manichejskich w Medinet Madi. Zwraca tu uwagę przede wszystkim na traktat Kephalaia Nauczyciela, Listy Maniego oraz na manichejskie Psalmy. O pierwszym z tych tekstów pisze:

Treść każdego rozdziału stanowią pouczenia dawane przez Maniego uczniom, mającym zająć się propagandą nowej religii. Dlatego, choć może w sposób niewyczerpujący, wszystkie tematy interesujące manicheizm, są tu umówione. Nie potrzeba zaznaczać, jaki wpływ odkrycie tego rodzaju compendium manicheizmu będzie miało na nasze dotychczasowe o tej religii wiadomości (Dąbrowski 1934: 414–419).

W trzeciej części swojej pracy („Znaczenie odkrytych papirusów dla nauki”) Dąbrowski przypuszcza, że niedawno odkryte pisma manichejczyków w północnym Egipcie pozwolą lepiej wyjaśnić następujące kwestie odnoszące się do religii manichejskiej: 1) ustalenie korpusu pism Maniego, założyciela „religii Światłości”; 2) pochodzenie manicheizmu; 3) wyjaśnienie relacji pomiędzy tą religią a chrześcijaństwem (Dąbrowski 1934: 419–429). W podsumowaniu artykułu polski badacz wyraża nadzieję, że odkrycie z Medinet Madi pozwoli również zweryfikować wiedzę autorów chrześcijańskich na temat manicheizmu, oraz, jak pisze, „wniesie ono wiele nowego materiału do różnych gałęzi wiedzy teologicznej” (Dąbrowski 1934: 429).

Wartość publikacji Eugeniusza Dąbrowskiego dla polskich badań nad manicheizmem polega przede wszystkim na tym, że bardzo szybko po odkryciu koptyjskich kodeksów manichejskich w Medinet Madi przedstawił ich treść i wynikające stąd perspektywy badawcze. Inną zaletą artykułu jest prezentacja aktualnego stanu badań na temat „religii Światłości”.

Mariusz Dobkowski

Literatura: Dobkowski M., Gnostycyzm. Recepcja gnostycyzmu i manicheizmu w polskich publikacjach z lat 1890–1939 ze szczególnym uwzględnieniem literatury ezoterycznej (w przygotowaniu); Gardner I. M. F., Lieu S. N. C., 1996, From Narmouthis (Medinet Madi) to Kellis (Ismant El-Kharab). Manichaean Documents from Roman Egypt, „The Journal of Roman Studies”, vol. 86, s. 148–154; Robinson J. M., 1992, The Fate of the Manichaean Codices of Medinet Madi 1929–1989, [w:] Studia Manichaica. II. Internationaler Kongress zum Manichäismus, 6.–10. August 1989 St. Augustin/Bonn, red. G. Wiessner, H.-J. Klimkeit, Wiesbaden, s. 19–62.

Słowa kluczowe: manicheizm, odkrycie w Medinet Madi, Eugeniusz Dąbrowski