Wola tworzycielska, wszechświatowa wola tworzycielska – pojęcie używane w dyskursie kosmologicznym, historiozoficznym i antropologicznym filozofii kulturalizmu Jana Stoigniewa Stachniuka.

Wola tworzycielska jest kosmiczną siłą o charakterze dynamicznym, utożsamianym z wiecznym „stawaniem się”, dążeniem do przezwyciężania własnych ograniczeń, nieustannym rozwojem i nie mającym końca zmierzaniem ku coraz doskonalszym formom. Według światopoglądu stachniukowskiego kulturalizmu, człowiek jest najdoskonalszym istnieniem we Wszechświecie. Choć Stachniuk wielokrotnie podkreśla „wspaniałość istoty człowieka”, jego wizja antropologiczna nie jest humanistyczna w pełnym tego słowa znaczeniu. Człowiek nie stanowi tu wartości samoistnej. Jego szczególny status ontyczny wynika z faktu, iż jest on świadomym nosicielem wszechświatowej woli tworzycielskiej: „Tym, czym człowiek zasadniczo wyróżnia się spośród innych gatunków żyjących, jest zdolność tworzenia, tajemniczy pierwiastek tworzycielski”. Dzięki owemu pierwiastkowi ludzkość jest zdolna do podjęcia się dzieła przekształcania i doskonalenia świata. Najwyższą wartością w koncepcji Stachniuka jest nie człowiek, lecz jego dzieło, czyli kultura (rozumiana jako emanacja woli tworzycielskiej, definiowana jako „proces reorganizacji ładu naturalnego zbieranie elementów i łączenie ich według innego wzoru, dzięki czemu powstaje nowy typ podległej człowiekowi mocy”). Człowiek jest jednak zarazem determinowany przez swoją naturę biologiczną, zwierzęcą, wegetatywną, czego konsekwencję stanowi dążenie do unikania cierpienia i zwielokrotniania szczęścia. W myśl etyki zadrużnej zadaniem człowieka jest całkowite przezwyciężenie swej wegetatywnej natury. Myśl ta przypomina nietzscheańską wizję człowieka jako mostu rozpiętego między zwierzęciem a nadczłowiekiem. Stachniuk odrzuca zarówno etykę chrześcijańską opartą na dychotomii „dobra” i „zła”, stoicką ufundowaną na kategoriach „cnoty” i „występku”, jak i epikurejską, wskazującą jako słuszną maksymalizację rozkoszy i minimalizację cierpienia. Zamiast nich Stachniuk proponuje heroiczną etykę opartą na pojęciach „upadku” i „zwycięstwa”.

Przemysław Sieradzan

Literatura: Grott B., 1989​, Myśl społeczna neopogańskiej Zadrugi i jej religijne aspekty, Kraków; Stachniuk J., 1995, Człowieczeństwo i Kultura, Wrocław; Stachniuk J., 1990, Dzieje bez dziejów, Wrocław; Stachniuk J., 1948, Wspakultura, Warszawa.

Słowa kluczowe: Jan Stoigniew Stachniuk