Jelena Roerich, de domo Szaposznikowa, (ur. 12 lutego 1879 w Sankt-Petersburgu, zm. 5 października 1955 w Kalimpongu), rosyjska okultystka, medium, pisarka, tłumaczka i podróżniczka.

Biografia. Jelena Szaposznikowa przyszła na świat w rodzinie znanego petersbuskiego architekta Iwana Szaposznikowa. Jej matka Jekaterina wywodziła się z arystokratycznego rodu Goleniszczew-Kutuzow. Od młodości przejawiała liczne talenty – znała kilka języków obcych, znakomicie grała na pianinie. W 1895 r. ukończyła petersburskie Gimnazjum Marińskie ze złotym medalem, po czym kontynuowała naukę w prywatnej szkole muzycznej. Od wczesnej młodości pasjonowała ją filozofia i okultyzm, największą fascynacją była jednak myśl religijna Dalekiego Wschodu.

W 1901 r. poślubiła Nikołaja Roericha – wybitnego malarza, filozofa i pisarza. Od tego czasu losy obojga małżonków stały się nierozerwalnie splecione. Ich współpraca była tak ścisła, że zasadnym wydaje się traktownie całego dorobku małżeństwa jako ich wspólnego dzieła. Jelena Roerich miała ogromny wpływ na pogłębienie okultystycznych i indologicznych zainteresowań swojego męża. Roerichowie mieli dwóch synów – Jurija (ur. 1902) i Światosława (ur. 1904).

Po rosyjskich rewolucjach 1917 r. Jelena Roerich wyemigrowała wraz z mężem i synami kolejno do Finlandii, Wielkiej Brytanii i Stanów Zjednocznonych. Od 1920 r. zaczęła – według swoich własnych relacji – otrzymywać przekazy od swojego duchowego przewodnika, mistrza Morii, tajemniczego tybetańskiego mędrca. Za sprawą tych nadzmysłowych przekazów, Jelena Roerich spisała cykl ksiąg Agni Jogi (Żywej Etyki), które stały się podstawą oryginalnego systemu ezoterycznego czerpiącego zarówno z dorobku myśli dalekowschodniej (przede wszystkim buddyzmu i hinduizmu), jak i zachodniej tradycji ezoterycznej, ze szczególnym uwzględnieniem teozofii.

Jelena Roerich w latach 1923–1929 uczestniczyła w kilkuetapowej podróży centralnoazjatyckiej, organizowanej przez swojego męża. Od 1929 r. Roerichowie zamieszkali w miejscowości Naggar w Dolinie Kullu (Indie Brytyjskie).

Żyjąc w Naggarze, Jelena Roerich prowadziła obszerną korespondencję z ezoterykami i działaczami kultury na całym świecie, propagując światopogląd Agni Jogi i koordynując działania swoich zwolenników. W latach trzydziestych XX w. przełożyła fundamentalne dzieło Doktryna Tajemna Jeleny Bławackiej na język rosyjski. Po śmierci męża w 1947 r. przeniosła się do miasta Kalimpong w Bengalu Zachodnim. Tam w 1955 r. zmarła.

Do korespondentów Jeleny Roerich należeli polscy okultyści Włodzimierz Tarło-Maziński, Antoni Januszkiewicz, Wacław Liwski i Błażej Włodarz.

Nie publikowała żadnych prac pod własnym nazwiskiem.

Przemysław Sieradzan

Literatura: Decter J., 1997, Messenger of Beauty. The Life and Visionary Art of Nicholas Roerich, Rochester; Sieradzan P., 2012, Mit o Shambhali a rosyjska i radziecka strategia geopolityczna wobec Tybetu, „Cywilizacja i Polityka”, nr 10; Sieradzan P., 2013, Nikołaj Roerich – poszukiwacz Shambhali, „Hermaion”, nr 2; Sieradzan P., 2014, W poszukiwaniach wielkiej syntezy: ezoteryczne i geopolityczne aspekty azjatyckich ekspedycji Nikołaja Roericha, [w:] Światło i ciemność: podróż inicjacyjna, podróż metafizyczna, podróż ezoteryczna, t. 5, red. D. Oboleńska, M. Rzeczycka, Gdańsk; Waldenfels E. von, 2016, Nikolai Roerich: Kunst, Macht und Okkultismus, Berlin; Znamenski A., Red Shambhala. Magic, Prophecy, and Geopolitics in the Heart of Asia, Chennai; Шапошникова Л. В., 2006, Держава Рерихов, Москва.

Słowa kluczowe: Agni Joga, Żywa Etyka, teozofia, Rosja, Indie, Tybet, Moria