Loża, (ang. a loge = szopa, loża), podstawowa jednostka organizacyjna ruchu wolnomularskiego (masonerii): „miejscem architektonicznej pracy i ogniskiem życia braterskiego uczestników” – jak głosi Konstytucja Wielkiej Loży Narodowej Polski z 1931 r. „Skupienie duchowe, szczerość, braterska miłość i tolerancja znamionują bieg jej pracy”. Piękne te sformułowania dotykają istoty wolnomularstwa: loża stanowi spokojną przystań wśród zgiełku codziennego życia, oazę przystojności i dobrych obyczajów. Zakaz poruszania różniących ludzi kwestii – religijnych i politycznych – nastrój spokoju i skupienia wywołany uczestnictwem w rytuale lożowym pozwalają zbliżyć się ludziom o odmiennych poglądach, kulturze czy języku. Podstawową formą działania loży są prace rytualne, różniące się stosownie od stopnia wtajemniczenia (Ucznia, Czeladnika i Mistrza). Oprócz prac rytualnych loża wykonuje określone zadania administracyjne, prowadzi działalność charytatywną – zewnętrzną i wewnętrzną – podejmuje zadania w dziedzinie kultury i nauki. Aktywności te służą z jednej strony doskonaleniu członków bractwa, z drugiej zapewniają pozytywne oddziaływanie loży na życie społeczne.

Ukształtowane w Anglii w pierwszej połowie XVIII w. zasady masonerii spekulatywnej nakazują, aby loże poszczególne podlegały zwierzchności wielkiej loży (niekiedy nazywanej również wielkim wschodem), działającej na obszarze całego państwa lub jego części (np. stanu w USA, Kanadzie, Brazylii). Przyjęcie do loży odbywa się tylko i wyłącznie w drodze obrzędu inicjacji (wtajemniczenia), poprzedzonego trzema głosowaniami nad daną kandydaturą. Loże, podobnie jak wielkie loże, posiadają statuty (regulaminy), które ściśle określają zasady ich działania, a także miejsce i terminy spotkań. Lożami świętojańskimi, symbolicznymi lub błękitnymi nazywane są loże trzech pierwszych stopni wtajemniczenia; lożami czerwonymi lub szkockimi loże praktykujące stopnie wyższe (np. w rycie skandynawskim 11 stopni, rycie szkockim dawnym uznanym stopnie od 4 do 33).

Tadeusz Cegielski

Literatura: Beaurepaire P.-Y., 2003, L’ Espace de Francs-maçons. Une sociabilité européenne au XVIIIe siècle, Rennes, 2003; Cegielski T., 1990, Sekrety Masonów. Pierwszy stopień wtajemniczenia, Warszawa; Cegielski T., 1994, „Ordo ex Chao”. Wolnomularstwo i światopoglądowe kryzysy XVII i XVIII wieku, Warszawa; Cegielski T., 2011, Księga Konstytucji 1723 roku i początki wolnomularstwa spekulatywnego w Anglii, Warszawa; Chajn L., 1975, Wolnomularstwo w II Rzeczypospolitej, Warszawa, (wyd. 2, Polskie Wolnomularstwo 1920–1938, Wrocław 1984), tamże: Słownik niektórych pojęć wolnomularskich, s. 587–591; Hass L., 1980, Sekta farmazonii warszawskiej. Pierwsze stulecie wolnomularstwa w Warszawie, 1721–1821, Warszawa; Jursa O., 1971, Dictionnaire de la Francmaçonnerie et des Francs-Maçons, Paris;Legenda Mistrza Hirama. Obraz farmazona w kulturze ludowej i nie tylko…, Wystawa 29 czerwca–29 lipca 2012 w Państwowym Muzeum Etnograficznym w Warszawie; Masoneria: pro publico bono = Freemasonry: pro publico bono, 2014, red. nauk. T. Cegielski; red. prowadzące: A. Janiszewska, M. Piekutowa; przekł. ang. Simon Włoch [i in.], Warszawa: Muzeum Narodowe; Serini K., 1992, Symbol w wolnomularstwie, „Ars Regia”, 1/1, s. 124–147.

Słowa kluczowe: masoneria, wolnomularstwo, loża, wolnomularskie wtajemniczenie