Ewolucja boska. Od Sfinksa do Chrystusa. Wątek gnostycki i manichejski. W książce Edouarda Schurégo Ewolucja boska. Od Sfinksa do Chrystusa wątek gnostycki i manichejski pojawia się w jej zakończeniu, zatytułowanym „Przyszłość” (Schuré 1926: 311–327), gdzie autor omawia m. in. ogniwa „tradycji ezoterycznej zachodniej” (Schuré 1926: 311) oraz czynniki, które wpływają na jej dynamikę (Schuré 1926: 317–321). Czynniki te to „prąd Chrystusa” i „prąd Lucyfera”. Pierwszy odnosi się do religii i wiary, natomiast drugi do sfery świeckiej i nauki (Schuré 1926: 311–312). Celem ezoteryków jest „uzgadniać” oba te nurty (Schuré 1926: 316).

Gnostycyzm i manicheizm otwierają zachodnią tradycję ezoteryczną nazywaną przez autora także „ezoteryzmem zachodnim” (Schuré 1926: 317) i „ezoteryzmem chrześcijańskim” (Schuré 1926: 317, 318). Gnostykom francuski ezoteryk poświęca niewiele miejsca, pisząc, że „poprzez ich pisma zagmatwane i mętne przedstawienie rzeczy odgadujemy, że posiadali głęboki zmysł Słowa boskiego we wszechświecie i hipostaz jego, z których ostatnią i najświetniejszą jest Chrystus” (Schuré 1926: 317).

O wiele więcej natomiast mówi Schuré o manichejczykach, podkreślając, że dopiero z Manim („Manesem” według tekstu), założycielem manicheizmu, „ezoteryzm chrześcijański ustala się trwale” (Schuré 1926: 317). Twierdzi także, iż „Kościół oficjalny” niszczył pisma Maniego oraz zniekształcał relacje o nim. Twórca „religii Światłości” według francuskiego ezoteryka równie silnie oddziałał na przeciwników, co na wspólnoty, które zainspirował swoim nauczaniem. Schuré w taki oto sposób charakteryzuje Maniego:

Uczeń magów perskich, miał objawienie osobiste Chrystusa. Ponieważ miał wielu uczniów, między którymi znajdował się syn królewski, Kościół bizantyjski (sic!) zorganizował rodzaj soboru, na którym Manes bronił się przeciw licznym oskarżycielom swoim. Wyklęty i skazany, zginął wkrótce potem, w jakiejś górskiej warowni, jedni mówią, że z woli królewskiej, inni zaś, że na skutek poduszczeń fanatycznych chrześcijan. Oryginalność myśli jego stanowiło pojęcie zła, jako koniecznej przeciwwagi dobra w ustroju świata i wprowadzenie do chrześcijanizmu idei reinkarnacji (Schuré 1926: 318).

Dalej francuski ezoteryk pisze, iż zwolennikiem manicheizmu był przez jakiś czas św. Augustyn, lecz następnie ten Ojciec Kościoła zwalczał „religię Światłości” oraz że idee manichejskie były głoszone w średniowiecznej Europie przez albigensów i templariuszy (sic!) (Schuré 1926: 318).

Mariusz Dobkowski

Literatura: Dobkowski M., 2018, Gnostycyzm jako początek zachodniej tradycji ezoterycznej. Dwa świadectwa z okresu dwudziestolecia międzywojennego, „Przegląd Religioznawczy”, nr 1 (267), s. 107–120; Schuré E., 1926, Ewolucja boska. Od Sfinksa do Chrystusa, przekł. A. Leo-Rose, Warszawa.

Słowa kluczowe: gnostycyzm, manicheizm, Edouard Schuré