Metafizyka (gr.) nauka filozoficzna o najogólniejszych podstawach bytu. Obejmuje ona tę część filozofji, która zajmuje się abstrakcyjnemi i ostatecznemi podstawami wszechbytu. Nazwa pochodzi stąd, że przy porządkowaniu dzieł Arystotelesa, umieszczono te z dzieł Arystotelesa, które traktowały o tem zagadnieniu, tuż za jego traktatami o przyrodoznawstwie zwanem wówczas fizyką (meta ta physica = to co następuje po fizyce). Nazwa ta jednak, choć powstała przypadkowo, zachowała się do dnia dzisiejszego, a jako ontologja i filozofja ma to głębsze znaczenie, że metafizyka dąży do sformułowania poglądu o rzeczywistości i trwałości istności w przeciwieństwie do nierzeczywistych i iluzyjnych zjawisk, jako też do wytworzenia światopoglądu opartego na pojęciu Absolutu. M. stara się poznać przyczynę wszechbytu, która tkwi poza faktami, rozpoznawanemi przez naukę doświadczalną i usiłuje dojść do jednolitej syntezy. Cały system metafizyki zawiera cztery główne działy: 1. ontologję, 2. racjonalną kosmologję, 3. teologję, 4. racjonalną fizjologję, t. zn. fizykę racjonalną i psychologję racjonalną. Zależnie od tego, czy dany kierunek metafizyczny przyjmuje jeden, dwa lub więcej rodzajów bytu, metafizyka jest monistyczną, dualistyczną lub pluralistyczną. Metafizyka monistyczna (p. Monizm) może być albo materjalistyczna (gdy dany kierunek metafizyczny uznaje materję za jedyną zasadę bytu), albo spirytualistyczna czyli idealistyczna (gdy sprowadza istotę świata wyłącznie do ducha). Zależnie od rozwiązania zagadnienia Boga jest panteistyczna, ateistyczna, teistyczna lub deistyczna. Z biegiem czasu metafizyka rozszerzyła swoje badania również na zagadnienia duszy, wolności woli, Boga. Przedstawicielami m. są Platon, Spinoza, Leibniz, Hegel, Locke i in. Pod koniec XVIII wieku przypuścił atak do wszelkiej metafizyki Immanuel Kant, w „Krytyce czystego rozsądku”, usiłując dowieść jej zasadniczej niemożliwości. Mimo tego i w nowożytnem myśleniu, zagadnienia rozwiązania prastarej zagadki bytu, wiecznie niepokojącej myśl ludzką, są żywotne.

Źródło: Słowniczek wiedzy duchowej, oprac. A. Espero, [w:] „Hejnał. Miesięcznik poświęcony wiedzy duchowej” 1936, R. 8, Z. 9, s. 414–415.

* hasło zacytowano bez zmian w stosunku do oryginału.

Słowa kluczowe: „Hejnał”, A. Espero, Słowniczek wiedzy duchowej