Manicheizm, system relig. Powstały w III w. po Chr. z babilońskiego gnostycyzmu w połączeniu z pojęciami chrześcijańskiemi. Twórca, tajemniczy i potężny Mani (p. Manes), uczeń magów perskich, połączył zasadę stopniowanego (hierarchicznego) wtajemniczenia starożytnego z pojęciami chrześcijańskiemi w całość organiczną. Manichejczycy byli dualistami; wierzyli w dwie istoty wieczne, dobrą w państwie światła i złą w państwie ciemności. Z walki światła (dobra) z ciemnościami (ze złem) i wskutek zmieszania się części światła z ciemnościami powstał świat widzialny. By uwięzione cząstki światła z niewoli wybawić, zstąpił Syn promienisty Boga Najwyższego. Oryginalnością manicheizmu, było pojęcie zła jako przeciwwagi dobra w ustroju świata. Odrzucali Stary Testament, zaś Mojżesza i niektórych proroków uważali za apostołów ciemności. Nowy Testament uważali za częściowo sfałszowany i używali go jedynie według objaśnień Manesa. Osobliwością było wprowadzenie do chrześcijanizmu idei reinkarnacji. Wyznawcy m. dzielili się na słuchających i wybranych. Pierwsi mieli obowiązek wyżywienia „wybranych” i mogli zawierać małżeństwa. Drudzy obowiązani byli do przestrzegania najsurowszej askezy i zachowywania trzech pieczęci. Pierwsza: „pieczęć ust” wzbraniała używania napojów odurzających i mięsa, oraz przekleństw i złorzeczeń. Druga: „pieczęć rąk” zakazywała zabijania zwierząt i przywiązywania się do ziemskich dóbr oraz nakazywała oszczędzanie wszelakiego życia, tak zwierzęcego jak i roślinnego. Trzecia: „pieczęć łona” zabraniała rozkoszy zmysłowych przez obcowanie cieleśne. W kulcie ich, najgłówniejszą była modlitwa. Św. Augustyn, który w latach swej młodości był manichejczykiem, zwalczał ich później silnie, słowem i piórem. Manicheizm mimo prześladowań rozszerzył się w zachodniej Azji, południowej Europie i północnej Afryce. Zwalczany od początku V w. zaciekle tak przez magów perskich, jak i Kościół, stopniowo został wytępiony w VI wieku. Idee manichejskie odżyły w średniowieczu w sektach, jak: katarzy, albigensi, adamici i bogumili. Albigensi szerzyli idee m. we Francji, zaś templarjusze roznieśli je po całej Europie. Rzeź templarjuszy i inkwizycja, skierowane przeciw ezoteryzmowi chrześcijańskiemu, wytępiły ich.

Źródło: Słowniczek wiedzy duchowej, oprac. A. Espero, [w:] „Hejnał. Miesięcznik poświęcony wiedzy duchowej” 1935, R. 7, Z. 9, s. 284.

* hasło zacytowano bez zmian w stosunku do oryginału.

Słowa kluczowe: „Hejnał”, A. Espero, Słowniczek wiedzy duchowej, Manes