Helena Dynowska, (Halszka Sokół, Pani Ośka), (1866–1945?) przyszła na świat w zamożnej inflanckiej rodzinie Sokołowskich. Wyszła za mąż za prawnika, Eustachego Dynowskiego, a ich jedyną córką była Wanda Dynowska (1888–1971). Małżonkowie dość szybko się rozstali i mieszkali w separacji. Eustachy osiedlił się w Petersburgu, Helena zarządzała swoim rodzinnym majątkiem, którego centrum stanowił niewielki dworek, leżący w Istalsnie nad brzegiem jeziora, nieopodal miasteczka Lucyn (dziś: Ludza). Zajmowała się wychowaniem córki, a przede wszystkim nieustannym ratowaniem kruchego zdrowia Wandy – w związku z tym Dynowskie często wyjeżdżały do Włoch, Tyrolu i Szwajcarii, a także do Zakopanego. Helena cieszyła się opinią pięknej i niezależnej kobiety (por. Limanowski 1961: 11, 136, 141).

Helena Dynowska znała wielu ludzi sztuki, których chętnie zapraszała do Istalsna na lato. Zbierała obrazy i rzeźby polskich artystów, a także książki. Pasjonowała się zwłaszcza twórczością romantyków. Uważano, że w dworku Dynowskich pojawiają się duchy, a Helena miała w przydomowym uroczysku widywać anioły. Niezwykły charakter rodzinnego dworu opisywała Wanda Dynowska (1961) w swoich późniejszych wspomnieniach. Helena miała też talenty i ambicje literackie. Pod pseudonimem Halszka Sokół wydała przekład Anatemy Leonida Andriejewa (1871–1919) (1910). W tomie zbiorowym ukazała się również jej Bajka (1912) opatrzona portretem Heleny wykonanym przez Wandę.

W 1916 r. dwór w Istalsnie został splądrowany, a po powstaniu państwa łotewskiego Dynowskie utraciły swoje dobra, ponieważ nie chciały zrezygnować z obywatelstwa polskiego. Po odzyskaniu niepodległości przez Polskę osiadły w Warszawie, jednak nigdy nie miały tu własnego domu. Pomieszkiwały u zaprzyjaźnionych rodzin w samej stolicy lub w Utracie, a potem we wspólnotach teozoficznych. Helena długo nie traciła nadziei, że kiedyś będą mogły wrócić do Istalsna. Jeszcze w 1931 r. wydała własnym sumptem napisaną nieprzejrzystym młodopolskim stylem sztukę Otchłanie i zamierzała dochód przeznaczony z jej sprzedaży przeznaczyć na wsparcie dla kościoła w swoim majątku.

Helena w dużej mierze podzielała teozoficzne fascynacje córki. Została wpisana do rejestru członków Towarzystwa Teozoficznego w Adyarze dn. 30.6.1921 r. z numerem 89723. Z zachowanych świadectw wynika też, że brała udział w teozoficznych zjazdach i spotkaniach. Pozostała jednak gorliwą, chociaż dość dziwaczną w swych praktykach, katoliczką, w opinii znajomych nawet mistyczką. Po wyjeździe Wandy Dynowskiej do Indii mieszkała w domu Ireny Netto (1899–1992), która opisała ją krótko w swoich wspomnieniach. W czasie wojny poważnie zachorowała, przeniosła się do Warszawy. Po powstaniu warszawskim została wywieziona w transporcie chorych, prawdopodobnie do Krakowa, gdzie tuż po wojnie zmarła. Data jej śmierci ani miejsce pochówku nie są znane.

Izabela Trzcińska

Literatura: Andrejew L., 1910, Anatema, przeł. H. Sokół, Wilno; Dynowska H., 1912, Bajka, [w:] Z okolic Dźwiny. Księga na dochód Czytelni Polskiej w Witebsku, Witebsk, s. 192–195, https://www.sbc.org.pl/dlibra/publication/23363/edition/21617/content?ref=desc; Dynowska H., 1931, Otchłanie: misterjum w 3 częściach, Wilno; Dynowska W., 1961, Z moich doświadczeń, [w:] C. Jinarajadasa, W. Dynowska, O przyrodzie i sztuce, Madras, s. 82–107; General Register VIII: 20th December 1920–7th July 1922, no: 85441–95440, Theosophical Society, Adyar; Limanowski B., 1961, Pamiętniki, t. 3, Warszawa; Netto I., Wspomnienia, Archiwum Nauki PAN i PAU w Krakowie, K III-180, 2; Netto I, Ze wspomnień, Archiwum Nauki PAN i PAU, K III-180, 1.

Słowa kluczowe: Wanda Dynowska, Towarzystwo Teozoficzne, Teozofia, Irena Netto