Agartha, mityczna kraina znajdująca się we wnętrzu Ziemi, zamieszkiwana przez starożytną rasę mędrców, którzy powołali do życia potężną cywilizację, dysponują ogromną wiedzą i za sprawą telepatii komunikują się z ludzkością, wpływając na jej losy.

Mit o krainie Agarthy ma niejasną genezę, często utożsamiany jest z hinduistycznym i buddyjskim mitem Śambhali. Agartha, podobnie jak sama koncepcja Pustej Ziemi, zamieszkiwanej przez nieznane cywilizacje, została rozpropagowana w świecie Zachodu przez Alexandre'a Saint-Yvesa d'Alveydre'a i stała się inspiracją dla licznych stowarzyszeń okultystycznych, w tym Zakonu Martynistów i różnych niemieckich nacjonalistycznych tajnych stowarzyszeń ezoterycznych, a także twórców powieści o tematyce ezoterycznej i fantastycznej.

Alexandre Saint-Yves twierdził, że w 1885 r. spotkał się z grupą oświeconych wschodnich mistrzów-Mahatmów, którzy przekazali mu wiedzę na temat tajemnej krainy istniejącej wewnątrz Ziemi, zwanej Agarthą. Kraina ta miała być zamieszkiwana przez starożytną, mądrą rasę, roztaczającą opiekę nad ludzkością, kierującą historią i kontrolującą władców świata za sprawą telepatycznych przekazów, niekiedy też wysyłającą swoich emisariuszy, aby doradzali ludzkości. Ustrojem podziemnej krainy ma być synarchia – harmonijna jedność wszystkich grup społecznych, współprzyczyniających się do rozwoju i dobrostanu całej społeczności. Podziemni mędrcy mają być rzeczywistym, tajnym rządem kierującym losami świata, który musiał schronić się we wnętrzu Ziemi u zarania ciemnego wieku Kali Yugi. Jedna z bram prowadzących do Agarthy ma być ukryta w Himalajach, a drogę do niej odnaleźć mogą jedynie wtajemniczeni ezoterycy. Koncepcja Saint-Yvesa została opisana w opublikowanej w 1886 r. pracy Misja Indii w Europie. Niemal wszystkie egzemplarze książki zostały zniszczone przez samego autora, który przestraszył się konsekwencji rozpowszechnienia się wiedzy o istnieniu Agarthy. Praca została opublikowana w większym nakładzie dopiero w 1910 r. przez jego ucznia Papusa. Księga zyskała dużą popularność w kręgach ezoterycznych, została też wydana w Polsce.

Szerokie rzesze polskich czytelników zostały zaznajomione z koncepcją Agarthy za sprawą twórczości literackiej Ferdynanda Ossendowskiego, który opisał tajemniczy ląd w swojej najpoczytniejszej powieści Przez kraj ludzi, zwierząt i bogów wydanej w 1923 r. Polski pisarz twierdził, że z koncepcją zetknął się podczas swoich podróży po Mongolii. O krainie miał usłyszeć od buddyjskiego lamy o imieniu Tushegoun, który również uciekł z porewolucyjej Rosji. Agartha opisywana przez Ossendowskiego ma być uniwersalnym mitem funkcjonującym w różnych kulturach Azji, zgodnie z którym pod powierzchnią Ziemi istnieje tajemnicza kraina, zamieszkiwana przez rasę przewyższającą ludzkość zarówno w sferze duchowości i etyki, jak też organizacji społecznej i techniki. W podziemnych krainach mają istnieć nieznane na powierzchni gatunki zwierząt i roślin. Do mitycznej krainy wiedzie sieć podziemnych korytarzy, łączących ukryte państwo z bramami wiodącymi na powierzchnię Ziemi. Ferdynand Ossendowski twierdził, że z mityczną opowieścią zetknął się sam podczas swoich podróży po Azji, istnieją jednak podstawy, że zaczerpnął ją z dobrze znanej mu zachodniej literatury ezoterycznej, być może z twórczości samego Alexandre'a Saint-Yvesa. Motyw Agarthy zyskał interesującą literacką realizację w popularnej powieści Atlantyda i Agharta wydanej w 1935 r. pióra polskiego prozaika występującego pod pseudonimem W. Montyhert.  

Przemysław Sieradzan

Literatura: Godwin J., 1996, Arktos: the polar myth in science, symbolism, and Nazi survival. Kempton 1996; MacLellan A.,1996, The Lost World of Agharti: The Mystery of Vril Power, London; Ossendowski F. A., 2009, Przez kraj ludzi, zwierząt i bogów, Poznań.

Słowa kluczowe: mityczne krainy, synarchia, okultyzm, teorie spisku