Śambhala, mityczna kraina utożsamiana z duchową doskonałością i wiecznym szczęściem, opisywana przez systemy religijne Wschodu oraz doktryny ezoteryczne.

Hinduizm i buddyzm. Mit o Śambhali wywodzi się z mitologii hinduistycznej. Kraina ma znajdować się między rzekami Rathapa i Ganges. To tu narodzić się ma Kalkin – ostatni awatar boga-odnowiciela Wisznu, który przyjdzie na świat u kresu kali-jugi. Mit znany jest jednak przede wszystkim z tradycji tybetańskiego buddyzmu tantrycznego, w której nazwa tej mitycznej krainy znana jest jako „zdrój radości”. Jest to przestrzeń należąca zarówno do świata materii, jak i ducha, ukryta pośród lodowców i łańcuchów górskich Himalajów, niedostępna dla profanów. Przekroczyć jej bramy mogą jedynie ci, którzy posiądą szczególną moc magiczną. Terytorium Śambhali jest okrągłe i przypomina strukturę mandali (według mitu to właśnie tu miała narodzić się starodawna tybetańska sztuka sypania z kolorowego piasku kręgów – diagramów wyrażających tradycyjną wizję kosmologii); dzieli się na osiem regionów z dwunastoma księstwami w każdym z nich.

Według starożytnych tybetańskich podań, Śambhala ma kształt lotosu o ośmiu płatkach i znajduje się gdzieś daleko na północy, odgrodzona pasmem niedostępnych gór. Oszałamia pięknem swych niezliczonych jezior, łąk i lasów tych nielicznych wędrowców, którzy zdołają do niej dotrzeć. W samym środku mitycznego królestwa ma znajdować się jej stolica – Kalapa, miasto doskonałe, pełne zapierających dech w piersiach pałaców wznoszonych z drogocennych kamieni, którego mieszkańcy nie znają nędzy, chorób, starości, głodu ani śmierci. Śambhala jest przestrzenią harmonii, piękna i mądrości, w której buddyzm istnieje w najczystszej formie, umożliwiającej wszystkim adeptom dostąpienie oświecenia.

Większość interpretatorów uznaje Śambhalę za metaforę doskonałości duchowej i buddyjskiego oświecenia.

Amerykański badacz rosyjskiego pochodzenia Andrei Znamenski twierdzi, że mityczna Shambhala miała także inny wymiar, często pomijany przez zachodnich religioznawców, a związany z oporem buddyjskich wspólnot przed agresją z zewnątrz. Według prastarej tybetańskiej opowieści, pewnego dnia armia demonów (określanych jako mlecca) przybywających z zachodu zaatakuje ziemie zamieszkiwane przez buddystów, szerząc zamęt, cierpienie i zniszczenie, a świat wkroczy w wiek ciemny. Nauki Siddharthy Gautamy zostaną wówczas zapomniane niemal przez całą ludzkość. Buddyzm przetrwa jedynie w królestwie Śambhali. Ostatni władca mitycznego królestwa, Rudra Czakrin (tybetańska wymowa tego sanskryckiego imienia oznaczającego Mściciela z Kołem brzmi Ridgen Djapo) ma na czele potężnej armii (podzielonej na cztery dywizje o nazwach: Miłość, Współczucie, Radość i Równość) wyruszyć na wojnę przeciw ciemiężycielom ludzkości. Według legendy, po ostatecznej bitwie siły demonów zostaną ostatecznie pokonane przez króla Śambhali, a buddyzm zapanuje na całym świecie, inaugurując erę harmonii i szczęścia.

Teozofia. Mit o Śambhali stał się znany na Zachodzie za sprawą rosyjskiej mistyczki Heleny Bławackiej (właśc. Jelena Pietrowna Bławatskaja). Wizja Śambhali jako przestrzeni duchowej doskonałości ukrytej wśród gór Himalajów, która da początek duchowemu odrodzeniu ludzkości, została przedstawiona w najsłynniejszym dziele pisarki zatytułowanym Doktryna Tajemna.

Agni Joga. Mit o Śambhali odgrywał centralną rolę w naukach duchowych oraz twórczości literackiej Jeleny i Nikołaja Roerichów. Tybetańskie królestwo było dla nich zarówno wyrazem doskonałości złotego wieku przyszłości, jak też i syntezą najwybitniejszych dokonań wszystkich kultur; ukoronowaniem najwznioślejszych dążeń ludzkości, zenitem rozwoju kulturowego, uniwersalnym archetypem i powszechnym snem o doskonałości. Śambhala stanowiła również symbol największego marzenia – dialogu kultur Wschodu i Zachodu, którego rezultatem będzie Wielka Synteza.

Roerichowie uważali Śambhalę za metaforę nowej ery, w której kultury Wschodu i Zachodu zjednoczą się w imię piękna i mądrości, dając początek nowej, doskonałej syntezie. Tybetańskie królestwo było uwieńczeniem planu rozwoju świata, epoką duchowej doskonałości i pełnej harmonii. Z pamiętników Nikołaja Roericha wynika, że Śambhala była czymś znacznie więcej, niż jedynie literacką metaforą. Żywił on przekonanie, że królestwo duchowej doskonałości rzeczywiście istnieje jako przestrzeń duchowa, a ezoteryczna mądrość przekazywana z pokolenia na pokolenie przez tybetańskich wtajemniczonych jest bramą, która umożliwia bezpośrednie doświadczenie jej bezcennych skarbów. W historiozoficzno-kosmologicznej koncepcji Nikołaja Roericha Himalaje odgrywają rolę wyjątkową – są przestrzenią duchowego odrodzenia ludzkości.

Roerichowska wizja Śambhali była wpisana w koncepcję kosmologiczną, nawiązującą do staroindyjskiej wizji czasu cyklicznego. Zgodnie z wedyjską wizją Wszechświata, Wiek Złoty nadejdzie wówczas, gdy dopełni się Kali-Juga – epoka cierpienia, śmierci i pożogi.

Według doktryny Agni Jogi, wszystkie różnorodne opisy Wszechświata zawierają w sobie element ostatecznej prawdy. Era Śambhali połączy je w jedną całość niczym rozrzucone elementy mozaiki – przyniesie jedność paradygmatu duchowego, religijnego i naukowego.

Przemysław Sieradzan

Literatura: w budowie.

Słowa kluczowe: Helena Bławatska, Nikołaj Roerich, Jelena Roerich, Agni Joga, Himalaje, krainy mityczne, buddyzm tantryczny