Indye i Himalaje: wrażenia z podróży, Ewa Dzieduszycka (1879–1963), Lwów: Skład Główny w Księgarni Polskiej B. Połonieckiego, Warszawa: E. Wende i Spółka, druk: W. L. Anczyc w Krakowie, 1912, 135 ss.

Ewa Dzieduszycka (z Koziebrodzkich), pierwsza Polka-podróżniczka w Indiach, która swoje obserwacje udokumentowała w formie książkowej, także publicystka i obrończyni praw kobiet. W pierwszych dekadach XX w. podróżowała przez północną Afrykę, Indie, Palestynę, zwiedziła także Grecje i Rumunię. Swoje felietony zamieszczała także w prasie ilustrowanej. Była niezwykle wrażliwą (ale i krytyczną) obserwatorką życia społecznego, w sposób szczególny interesowała ją sytuacja kobiet w odwiedzanych krajach. Czas wojny spędziła, tułając się po Polsce (Lwów, Kraków, Rzeszowszczyzna, Lubelszczyzna). Po zakończeniu działań wojennych osiadła we Wrocławiu. Przez krótki okres pisywała krótkie artykuły i felietony dla wrocławskich czasopism.

Podróże po subkontynencie indyjskim opisała w książce Indye i Himalaje: wrażenia z podróży (1912). Dzieduszycka odbyła swoją podróż w 1911 r., odwiedzając Mumbaj, Ahmedabad, Dźajpur, Amber, Agrę, Delhi, Waranasi, Kolkatę oraz Dardżyling. W trakcie pobytu w Waranasi (ówcześnie Benares) Dzieduszycka zwiedziła „collegium hinduskie” (Central Hindu College, obecnie Banaras Hindu University), które założył Madan Mohan Malaviya (1861–1946) przy wydatnej współpracy Annie Besant (1847–1933).  Refleksje z wizyty zawarła Dzieduszycka w rozdziale pt. „Szkoła teozofów”. Dzieduszycka opisuje Besant, jako „dziwną kobietę”, której koleje losu były niezwykłe. W skrócie opisuje jej życie, zwracając szczególną uwagę na jej kontakty z Heleną Pietrowną Bławatską (1831–1891), pod wpływem której Besant „porzuciła materyalizm i oddała się zagadnieniom spirytystycznym, zagłębianiu się w nadprzyrodzonych kwestyach, w tajemnej wiedzy Indyj”. Jak wskazuje Dzieduszycka, Besant swoje poglądy oparła na „wierzeniach bramińskich” i odrzuciła buddyzm, który był podstawowym punktem odniesienia dla Bławatskiej. Idee, które Besant wykłada „z fanatyzmem”, cieszą się w Indiach, zdaniem Dzieduszyckiej, ogromnym powodzeniem. Jej głównym celem, podkreśla podróżniczka jest „szerzenie literatury wschodniej” oraz „zespolenie ludzi w jedno wielkie braterstwo”.  Bławatskiej zarzuca, że w celu wzbudzenia zainteresowania teozofią, zwłaszcza wśród osób dobrze sytuowanych i wpływowych, „mnożyła objawy spirytystyczne i fakty niewytłumaczalne”, które okazały się zwyczajnym oszustwem. Dzieduszycka charakteryzuje teozofię jako „matkę wszystkich religii”, choć podkreśla, że sama religią nie jest; wspomina o Mahatmach – „wielkich umysłach”, którzy mądrość ową przekazują. Kończąc swą relację stwierdza, że o atrakcyjności teozofii decyduje jej tajemniczość, a przede wszystkim ekskluzywizm i niedostępność dla przeciętnych ludzi przy jednoczesnym utrzymywaniu przekonania o wyższości osób będących członkami lóż teozoficznych. Jest to więc, konkluduje Dzieduszycka, „religia <<wybranych>>”.

Agata Świerzowska

Literatura: Dzieduszycka E., 1912, Indye i Himalaje. Wrażenia z podróży, Lwów; Podemski K., 2005, Socjologia podróży, Poznań; Podróżniczka – Ewa Dzieduszycka, 2018, M. Wolańczyk (red.), Kraków.   

Słowa kluczowe: Dzieduszycka, Besant, Bławatska, teozofia, Benares, Waranasi, Indie