Fernanda (Fery) Chrzanowska, (ur. 24.09.1907), wiedenka, z zamożnej rodziny Hirschów, której za zasługi cesarz nadał tytuł szlachecki i nazwisko Havas de Kisunyom. Fery Havas, podobnie jak jej siostra Eleonora, była antropozofką, należała do Powszechnego Towarzystwa Antropozoficznego (AAG) z siedzibą w Dornach, była eurytmistką i nauczycielką kształtowania mowy (Sprachgestaltung). Z mężem Bohdanem Chrzanowskim, doktorem filozofii, antropozofem poznali się w Goetheanum w Dornach. Po ślubie, w drugiej połowie lat trzydziestych, Chrzanowscy zamieszkali w Krakowie, a następnie w Warszawie, gdzie Bohdan otrzymał pracę w gimnazjum, a Fery prowadziła zajęcia z kształtowania mowy w siedzibie Polskiego Towarzystwa Antropozoficznego przy ul. Boduina 4. Chrzanowscy mieli jedno dziecko – Wandę, króra swoje imię otrzymała po babci Wandzie Chrzanowskiej, także antropozofce, żonie profesora Ignacego Chrzanowskiego z UJ. Bohdan zginął w Katyniu. Fery wraz z córką przeżyła wojnę w majątku Dłużniewo. Do Warszawy trafiły tuż przed wybuchem powstania warszawskiego. Cudem ocalone, powróciły do Krakowa, gdzie mieszkała matka Bohdana wraz z córką Hanną Chrzanowską (błogosławioną Kościoła katolickiego). Córka Fery i Bogdana Chrzanowskich, antropozofka, eurytmistka, pedagog i reżyser teatralna, mieszka na stale w Dornach, dokąd przyjechała z matką po wojnie w 1947 r. 

Monika Rzezcycka

Literatura: adresownik Polskiego Towarzystwa Antropozoficznego, sygnatura A06.002.004 (Goetheanum Archiv, Ruettiweg 45. Dornach); listy członkowskie grup Polskiego Towarzystwa Antropozoficznego, sygnatura uzupełnić (Goetheanum Archiv, Ruettiweg 45. Dornach); wspomnienia Wandy Chrzanowskiej (córki Fery) za zgodą autorki (obecnie w przygotowaniu do publikacji).

Fotografie z prywatnego archiwum Wandy Chrzanowskiej, córki Fery, za jej zgodą.

Słowa kluczowe: polska antropozofia, Powszechne Towarzystwo Antropozoficzne, AAG, Polskie Towarzystwo Antropozoficzne, PTA, eurytmia, kształtowanie mowy