Albert Abrams, (1863–1924), amerykański lekarz, twórca kontrowersyjnej „radioniki”. Zasłynął z konstrukcji maszyn, które miały mieć prawie nieograniczone możliwości diagnostyczne i lecznicze. W Polsce metody leczenia Abramsa były popularne m. in. wśród członków i sympatyków Polskiego Towarzystwa Teozoficznego oraz Związku Jutrzenki/Zakonu Gwiazdy.

1. Biografia. Albert Abrams urodził się 8.12.1863 r. w San Francisco w USA, choć co do daty urodzenia są pewne wątpliwości; niektóre źródła podają np. datę 1860 (Abrams 1881: 1), inne – 1864 („Journal A.M.A.” 1922: 1072). W roku 1878 zapisał się do Medical College of the Pacific, gdzie w 1881 r. zdobył tytuł medyczny. W tym samym roku wyjechał do Heidelbergu, gdzie skończył studia w 1882 r. Fakt ten potwierdzają dokumenty uczelni, jednak nie ma dowodu, że Abrams uzyskał tam, jak sam twierdził, tytuł doktora. Dalsze studia kontynuował w Londynie, Berlinie, Wiedniu i Paryżu. Według rzetelnych źródeł miał on uzyskać tytuł doktora medycyny (M.D.) w 1883 r. w Cooper College. (Wilson). W 1898 r., jako profesor patologii, złożył rezygnację ze stanowiska – wszystko wskazuje na to, że był do tego zmuszony, gdyż jego praktyki uznano za szarlatanerię (Wilson). Wilson wskazuje także na posługiwanie się przez Abramsa tytułem LL.D., który miał być nadany lekarzowi przez „University of Portland”, a którego istnienie w tym czasie jest wątpliwe, gdyż nie zachowały się żadne dane o istnieniu takiej placówki. Jeszcze w latach 90. XIX w. Abrams cieszył się dużym uznaniem jako lekarz, został m. in. członkiem zarządów (przewodniczącym i wiceprzewodniczącym) dwóch stowarzyszeń lekarskich, był też uznanym neurologiem, a w 1904 r. został też dyrektorem polikliniki w San Francisco (Russel 1973: 17), jednak jego ekscentryzm był już w tym czasie znany w środowisku naukowym. Z podejrzliwością traktowano jego eksperymenty z hipnotyzmem, a publikacje od roku 1904 miały zdaniem środowiska lekarskiego raczej znachorski niż naukowo-medyczny charakter (Jewish Museum of American West). Krytykę podsycał fakt, że wynalazki Abramsa miały być tak delikatne, że nie wolno ich było otwierać (co uniemożliwiało ich badanie), a szkolenia w jego metodzie i sam sprzęt były bardzo drogie, stanowiły więc dobry interes – szczególnie dochodowy w beznadziejnych przypadkach chorób. Abrams wygłaszał wiele wykładów w USA i Europie, założył kilka klinik w różnych miastach (w tym także w Londynie). Jego metody stały się bardzo popularne, choć zostały bardzo szybko odrzucone jako fałszerstwa przez organizacje medyczne. Albert Abrams zmarł na odoskrzelowe zapalenie płuc 13.01.1924 r. w San Francisco (Drury mylnie podaje datę 1922, zob. Drury 2004: 2). 

2. ERA, radionika, maszyny i terapie. Jednym z najważniejszych terminów w metodzie Abramsa jest ERA, czyli Elektroniczne Reakcje Abramsa (Electronic Reactions of Abrams). ERA miała być zasadą działalności jego wynalazków, związaną z przekonaniem, że elektrony stanowią podstawowy element życia. Ta zasada miała być podstawą działalności jego „czarnych skrzynek” i nowego nurtu badań – radioniki. Radionika (radionics) to system medycyny alternatywnej stworzony przez Abramsa. Według niego tkanka chorego ciała wpływa na system nerwowy i wytwarza specyficzne emanacje. Abrams wierzył, że miały z tym związek zjawiska elektryczne. Wymyślił on zmienno-oporowy instrument nazwany „czarną skrzynką”  mierzący opór elektryczny i „reakcje elektryczne” różnych chorób. Według jego badań rak wywołuje opór 50 Ω, zaś syfilis – 55 Ω. Później Abrams zmodyfikował swoją technikę tak, że twierdził, że może zrobić odczyt z kropli krwi. Abrams opracował kilka wersji czarnych skrzynek. Dynamizator (dynomizer) był podobny do radia i miał być maszyną, która odczytuje diagnozę z kropli krwi. Z czasem Abrams twierdził, że ma możliwość stawiania przy jego pomocy diagnozy przez telefon (Abrams 1922: 305–307). Dalsze wynalazki – oscilloclast i radioclast – miały być skuteczne w leczeniu prawie wszystkich chorób. Zdjęcia oscilloclastu znaleźć można m.in. w Wirtualnym Muzeum Radia. Poza leczeniem z zastosowaniem ERA, Abrams był też wynalazcą metody terapii zwanej spondyloterapią, będącą połączeniem chiropraktyki i osteopatii. W roku 1924 komisja utworzona przez Royal Society of Medicine badała wyniki Abramsa i miała być zaskoczona pozytywnie (Drury 2004: 263), ale negatywnych reakcji było zdecydowanie więcej. Pod koniec jego życia, jak i zaraz po śmierci (kiedy otwarto „czarne skrzynki”), wiele z jego wynalazków uznano za fałszerstwa (Rinn 1950: 248). 

3. Prace Abramsa (wybór). The Electronic Reactions of Dr. Abrams [and other writings]; Manual of clinical diagnosis (1891); Clinical diagnosis (1894); Transactions of the Antiseptic Club (1895); Diseases of the heart (1900); Diseases of the heart: Their Diagnosis and Treatment (1900); Scattered leaves from a physician's diary (1900); Nervous breakdown: its concomitant evils: its prevention and cure, a correct technique of living for brain workers (1901); The Blues (splanchnic neurasthenia): Causes and Cure (1904); Man and his poisons: a practical exposition of the causes, symptoms and treatment of self-poisoning (1906); Diagnostic Therapeutics (1910); Spondylotherapy (1910); Spondylotherapy; spinal concussion and the application of other methods to the spine in the treatment of disease (1910); Progressive spondylotherapy, 1913; a summary of new clinico-physiologic and reflexologic data: with an appendix on the physiological physics of the various forms of force (1913); New concepts in diagnosis and treatment (1916).

4 Adwersarze i apologeci. Metody Abramsa były mocno krytykowane od lat 90. XIX w., jednak nie brakowało także osób, które stawały w jego obronie. Wśród sławnych apologetów maszyn i metod Abramsa znaleźli się m. in. pisarz Upton Beall Sinclair (1878–1968), który poświęcił Abramsowi m. in. jedną ze swoich prac, oraz światowej sławy pisarz i spirytysta, autor Sherlocka Holmesa – Arthur Conan Doyle. Krytycznie o pracy Sinclaira (i o samym Sinclairze, jako dobrodusznym, ale naiwnym) pisano w polskich periodykach medycznych. Po śmierci Abramsa pracę radioniczną kontynuowali m. in. Dr. Ruth Drown w USA (Drury 2004: 80) oraz George de la Warr w Anglii (Drury 2004: 68). Wynaleźli oni nowe warianty „czarnych skrzynek” i szerzyli liczne informacje na temat ich rzekomych możliwościach diagnostycznych  –  żadne z tych twierdzeń nie było jednak naukowe. Oboje zostali postawieni przed sądami w swoich krajach za oszustwa (Drury 2004: 263). Pomimo uznania za metodę pseudonaukową, radionika doczekała się wielu kontynuatorów i do dzisiaj jest popularnym działem medycyny alternatywnej (zob. np. biorezonans).

6. Radionika i okultyzm. Według niektórych autorów, liderzy radioniki tacy jak George De la Warr i jej pomysłodawca Albert Abrams, byli zaangażowani w spirytyzm lub okultyzm (Ankerberg, Weldon 1996: 495). Abrams promował liczne alternatywne metody medycyny, jednak nie był bezpośrednio związany z żadną organizacją o charakterze ezoterycznym czy okultystycznym. Jego metody wpisywały się jednak w wizję świata i człowieka o charakterze ezoterycznym promowane w II poł. XIX w. przez różne organizacje. Istnieje silny związek między zasadą ERA a wiarą w istnienie podatnego na oddziaływania magnetyczne i elektryczne ciała subtelnego (jednego lub kilku), będącego w bezpośrednim związku z ciałem fizycznym (por. Hess 2019), gdyż u podstaw obu leży wiara w czysto energetyczną podstawę cielesności.

7. Recepcja w Polsce. Teozofia, jako system propagujący badania alternatywnych sposobów leczenia, koncentrujących się na duchowym podłożu chorób ciała fizycznego, a także na istnieniu różnorodnych fal i energii wpływających na układ ciał człowieka traktowanego holistycznie, nie odrzucała nowości takich jak radionika. Choć nie było żadnych związków pomiędzy samym Abramsem i Towarzystwem Teozoficznym, to metody jego leczenia cieszyły się zainteresowaniem teozofów, a informacje o poczynaniach Abramsa można było znaleźć w niektórych teozoficznych periodykach. Zainteresowanie polskich teozofów wykraczało daleko poza ramy życzliwego zainteresowania, zaangażowali się oni bowiem w propagowanie metod leczenia Abramsa. Drugą z publikacji książkowych (choć może lepiej nazwać je broszurowymi) wydanych przez Polskie Towarzystwo Teozoficzne był wspomniany powyżej „Dom cudów” U. Sinclaira. Poza szerzeniem wiadomości o doktorze Abramsie, teozofowie i członkowie Zakonu Gwiazdy zdecydowali się również na podjęcie działań praktycznych – postanowiono sprowadzić metody i instrumenty Abramsa do kraju (Hess 2019). W tym celu zorganizowano zbiórkę pieniędzy na zakup maszyny, a także wysłano na szkolenie w zakresie jej użytkowania swojego przedstawiciela, dr. Koczorowskiego. Z materiałów archiwalnych Polskiego Towarzystwa Teozoficznego wynika, że starania w tym kierunku podejmowano od roku 1924, a w maju 1925 r. aparat już był w Warszawie (Karaś). Na popularność metod Abramsa w tych środowiskach niewątpliwie wpływ miał Jiddu Krishnamurtiego, którego brat miał być zadowolonym z terapii pacjentem Abramsa (Rajagopal 2011). 

Karolina Maria Hess

Literatura: About a Body: Working with the Embodied Mind in Psychotherapy, Corrigall J., Payne H., Wilkinson H. (red.), 2006, Routlege, London and New York; Abrams A., 1881, Curriculum Vitae, Heidelberg; Abrams A., 1922, New Concepts in Diagnosis and Treatment: Physico-clinical Medicine, the Practical Application of the Electronic Theory in the Interpretation and Treatment of Disease; with an Appendix on New Scientific Facts, San Francisco 1922; „Albert Abrams”, 1922, [w:] „Journal of A.M.A.”, April 8, s. 1072; Ankerberg J, Weldon J., 1996, Encyclopedia of New Age Beliefs, Eugene 1996; Dr. Albert Abrams: Controversial Doctor of San Francisco, Jewish Museum of American West (por. Abrams, Dr. Albert, Pioneer Jews of San Francisco, Part One, A-L, Norton Stern, 41/1); Drury N., 2004, The Dictionary of the Esoteric: 3000 Entries on the Mystical and Occult Traditions, Delhi; Hess K. M., 2019, Czarownicy czy medycy? Polska teozofia a medycyna niekonwencjonalna na przełomie XIX i XX w., [w:] Czarownicy, Anczyk A. (red.), Kraków [w druku]; Karaś E., Niepublikowane materiały archiwalne. Początki Towarzystwa Teozoficznego i nast. Archiwum Nauki PAN i PAU w Krakowie. Zasób: Kazimierz Tokarski (1930–2007), sygn. KIII-180 j.a. 18.; Rajagopal Sloss R., 2011, Lives in the Shadow with J. Krishnamurti, Bloomington; Rinn J., 1950, Searchlight on Psychical Research, London; Russell E., 1973, Report on Radionics – science of the future, London; Sinclair U. B., 1924, Dom cudów, tłum. Ada Motylińska, Warszawa; Wilson J. L., Stanford University School of Medicine and the Predecessor Schools: An Historical Perspective, cz. IV, Stanford University School of Medicine and the Predecessor Schools: An Historical Perspective, Part IV: Cooper Medical college 1883-1912, rozdz. 26., Albert Abrams (c.1863–1924), Online.

Słowa kluczowe: neurologia, medycyna, medycyna alternatywna, ERA, radionika, spondyloterapia, dynamizator, radioclast, oscilloclast, elektryczność, teoria elektronowa, medium, oszustwo, diagnostyka, medycyna w XIX w., biorezonans, Upton Sinclair, Dom cudów, teozofia, reakcja Abramsa, terapie alternatywne