Yogi Ramacharaka, (pol. Jogi Rama-Czaraka, Jog Ramacharaka), właśc. William Walker Atkinson, (1862–1932), amerykański prawnik, handlowiec, wydawca, znany przede wszystkim jako okultysta i prominentna postać ruchu Nowej Myśli (New Thought). Jego zainteresowania i publikacje dotyczyły telepatii, potęgi umysłu, leczenia myślą, samoleczenia, związków ciała i umysłu, czytania w myślach, psychomancji, krystalomancji, jasnowidzenia, okultyzmu, spirytyzmu, mediumizmu, mesmeryzmu, mistycyzmu, hermetyzmu, alchemii, telepatii, życia po śmierci, naturoterapii, jogi itp. Pomimo różnorodności tematycznej, w centrum wszystkich prac Atkinsona stało przekonanie o możliwości wykorzystania siły umysłu do przejęcia kontroli nad prawami wszechświata i ich praktycznego wykorzystania w życiu codziennym. Ramy dla tej wizji tworzyły: teozofia; koncepcja umysłu wypracowana w ramach ruchu Nowej Myśli oraz wyrastająca zeń idea leczenia umysłem (mind healing); wizja kultury fizycznej jako źródła ogólnego dobrostanu człowieka. Atkinson publikował swoje prace pod różnymi pseudonimami, których używał w zależności od tematyki dzieła, m. in. Theron Q. Dumont (autosugestia, hipnotyzm, mesmeryzm), Magus Incognito (różokrzyż, hermetyzm), Swami Panchadasi i Swami Bhakta Vishita (zdolności nadnaturalne) oraz Yogi Ramacharaka dla prac związanych tradycją indyjską. Książki wydane pod tym ostatnim pseudonimem przyniosły Atkinsonowi (jako Ramacharace) największą sławę i w dużej mierze przyczyniły się do popularności jogi na Zachodzie. Yogi Ramacharaka był powszechnie postrzegany jako archetyp jogina, a wizja jogi przedstawiona w jego książkach stała się tak powszechna, że jeszcze do dziś bywa traktowana jako wzorzec praktyki i jej skutków. Sama tożsamość Ramacharaki obrosła wieloma mitami umiejętnie podtrzymywanymi przez wydawcę książek, który jeszcze w 1975 r. przekonywał czytelników, że Atkinson był jedynie kodyfikatorem i popularyzatorem starożytnych mądrości, które otrzymał bezpośrednio od ucznia żyjącego w początkach XVIII w. jogina Ramacharaki. Atkinson jako Ramacharaka opublikował 13 prac. Są to: Correspondence Class Course in Yogi Philosophy and Oriental Occultism (1903), Fourteen Lessons in Yogi Philosophy and Oriental Occultism (1904), The Hindu-Yogi Science of Breath (1904), Hatha Yoga, or the Yogi Philosophy of Well-Being (1904), A Series of Lessons in Raja Yoga (1906), The Science of Psychic Healing (1906), The Bhagavad Gita or The Message of the Master (1907), The Spirit of the Upanishads or The Aphorisms of the Wise (1907), A Series of Lessons in Gnani Yoga (1907), A Series of Lessons in Mystic Christianity (1907), The Inner Teachings of the Philosophies and Religions of India (1908), The Hindu-Yogi System of Practical Water Cure (1909), The Life Beyond Death (1912). Wszystkie książki zostały wydane przez mieszczące się w Chicago Yogi Publication Society (później Yoga Publication Society of Des Plaines, Illinois), którego międzynarodowe powiązania (z wydawnictwem L. N. Fowler & Company Ltd. w Wielkiej Brytanii oraz instytutem i wydawnictwem The Latent Light Culture w Indiach) zapewniły pracom Ramacharaki dystrybucję na całym świecie. Wizja jogi przedstawiona w książkach Ramacharaki ma charakter eklektyczny – łączy wątki zaczerpnięte z tradycji indyjskiej, ale już przeinterpretowane (najczęściej w zgodzie z wizją zaprezentowaną nieco wcześniej przez Swamiego Vivekanandę) z zachodnimi koncepcjami filozoficznymi, naukowymi i pseudonaukowymi. Zaletą prac Ramacharaki, która zagwarantowała im powszechny sukces, było to, że podawały one proste, konkretne i praktyczne zalecenia, a także obejmowały dokładne opisy nieskomplikowanych ćwiczeń wraz z wyjaśnieniami pozwalającymi na ich samodzielne wykonywanie. Choć Ramacharaka zapewniał, że ich źródłem jest „starożytna mądrość Indii”, w istocie były one jego autorskimi i bardzo synkretycznymi kreacjami, mającymi swoje korzenie w różnych systemach gimnastycznych popularnych w ówczesnych czasach, a także praktykach psychofizjologicznych i terapeutycznych, powstających w ramach ruchu Nowej Myśli czy w obrębie innych tradycji ezoterycznych tego okresu. Np. opisane przez Ramacharakę tzw. rytmiczne oddychanie (rhythmic breathing), powszechnie, także i współcześnie uznawane za pranajamę (prāṇāyāma), jest ćwiczeniem oddechowym wymyślonym oraz opisanym przez Genevieve Stebbins, a prezentowane przez Ramacharakę praktyki fizyczne są w istocie zmodyfikowanymi ćwiczeniami kalistenicznymi. Warto zauważyć, że w książkach Hatha Yoga or the Yogi Philosophy of Physical Well-Being czy The Hindu-Yogi Science Of Breath, które mają zaznajomić czytelnika z technikami wypracowanymi przez hinduskich joginów (Hindu Yogis), pozwalającymi na kontrolowanie ciała, umysłu oraz przynoszącymi określone skutki duchowe, autor nie posługuje się nawet terminami „asana” czy „pranajama”, lecz pisze o „ćwiczeniach fizycznych joginów” (yogi phisical exesrcise) i „oddychaniu joginów” (yogi breathing). Wizja jogi Ramacharaki trafiła do Polski w pierwszej dekadzie XX w. i stała się jedną z podstaw pierwszej polskiej systematycznej interpretacji jogi zaproponowanej przez Wincentego Lutosławskiego i przedstawionej w książce Rozwój potęgi woli przez psychofizyczne ćwiczenia według dawnych aryjskich tradycji oraz własnych swoich doświadczeń... (1909). Znaczna część wskazówek praktycznych dotyczących ogólnej higieny życia, diety oraz ćwiczeń oddechowych, a także niektóre ćwiczenia fizyczne przedstawione przez Lutosławskiego zostały przejęte z dwóch wymienionych prac Ramacharaki. W drugiej i trzeciej dekadzie XX w. na język polski zostały przełożone najbardziej znane książki Ramacharaki traktujące o jodze: Nauka o oddechaniu według systemu hindusów, jako klucz fizycznego, umysłowego, duszewnego i duchowego rozwoju (1921); Hatha-Joga. Nauka Jogów o zdrowiu fizycznem i sztuce oddychania. Z licznemi ćwiczeniami (1922); Filozofja Jogi i okultyzm wschodni (1921); Drogi dojścia Jogów indyjskich, przeł. A. Lange, Warszawa 1923 (na podstawie wydanego w 1905 r. Advanced Course in Yogi Philosophy and Oriental Occultism); Radża-joga. Serja wykładów, przeł. T. Błeszyński, Warszawa 1925; Dżniani–Joga, Joga mądrości. Książka o najwyższych naukach jogów, przeł. W. Dunin-Goździkowski, Warszawa 1932; Religie Indyj. Wyjątek z dzieła „Religje i tajemne nauczania Wschodu”, przeł. K. Chobot, Warszawa 1930. Fragmenty prac Ramacharaki były także publikowane na łamach czasopisma „Hejnał” (O czasie, fragmenty książki Dżniani-Joga...: 1936, z. 4) oraz „Odrodzenie” (fragmenty książki Religje i tajemne nauczania Wschodu: 1921, z .1–2, 4,7, 9–10; 1926, z. 7–10; 1927, z. 1–2, 5 oraz Znaczenie oddychania, fragment książki Nauka o oddechaniu: 1922, z. 8). „Wyzwolenie” opublikowało szczegółowe omówienie książki Filozofia jogi i okultyzm wschodni (1921, z. 9 oraz 10/11). Polskie środowiska ezoteryczne pozytywnie przyjmowały idee Ramacharaki. Dawały one bowiem prostą oraz według autora skuteczną receptę na poprawę kondycji materialnej, fizycznej, psychicznej i umysłowej. Jednocześnie jednak efekty proponowanych praktyk dotykały sfery duchowej funkcjonowania człowieka – pozwalały na pokonanie problemów, które mogły się tu pojawić, a przede wszystkim – dawały szanse na szybki rozwój duchowy. Do polskich krytyków Ramacharaki należeli Józef Świtkowski, który w książce Wstęp w światy nadzmysłowe. Radża-Joga nowoczesna uznaje go za kompilatora mieszającego niezweryfikowane informacje z fantazjami własnymi. O Ramacharace i jego książkach niezwykle krytycznie wypowiadał się Jan Starża-Dzierżbicki. W opracowaniu Radża-Yogi Ramakriszna. Z dziejów buddyzmu i okultyzmu indyjskiego odsłonił  prawdziwą tożsamość Ramacharaki, stwierdzając, że „nie jest [on – A.Ś.] yogiem, ani nawet aryjczykiem”, a jedynie zręcznym kompilatorem czerpiącym pełnymi garściami z teozofii oraz amerykańskiego ruchu nowej myśli, który jest „systemem optymizmu połączonym z tainingiem hipnotycznym” (Starża-Dzierżbicki 1923: 13). Zalecenia podawane przez Ramacharakę uznaje za śmieszne, ale i szkodliwe. Zdaniem Starży-Dzierżbickiego sprawiają one bowiem, że praktykujący w nadmiernym stopniu koncentruje się na sobie, co oddala go od realizacji celu duchowego. Dodaje, że choć ogólne zalecenia o charakterze higienicznym, jakie Ramacharaka podaje w swoich publikacjach  mają wartość pozytywną, to jednak nacisk kładziony na praktyki oddechowe przedstawiane jako ćwiczenia zdrowotne, jest błędny i może prowadzić do poważnych zaburzeń zdrowotnych.

Agata Świerzowska

Literatura: Deslippe P., 2012, Philip Deslippe on the Life and Work of William Walker Atkinson, dostępny: http://occultofpersonality.net/philip-deslippe-on-the-life-and-work-of-william-walker-atkinson [dostęp: grudzień 2016]; Deslippe P., 2012, The Swami of Baltimore, „Maryland Life Magazine” (9 kwietnia), dostępny: https://www.academia.edu/5261386/The_Swami_of_Baltimore_The_Life_and_Leg... [dostęp: grudzień 2016]; Starża-Dzierżbicki J., 1923, Radża jogi Ramakriszna: z dziejów buddyzmu i okultyzmu indyjskiego, Warszawa; Świerzowska A., From Ramacharaka’s “standard of the normal man” to Lutosławski’s strategy of national revival. How Ramacharaka’s interpretation of yoga fits with the early stage of yoga adaptation in Poland [w druku].

Słowa kluczowe: Ramacharaka, New Thought Movement, ruch Nowej Myśli, William Walker Atkinson, mind healing, joga