Józef Franciszek Trzemeski,  (1878–1923), współzałożyciel i wiceprezes Warszawskiego Towarzystwa Psycho-Fizycznego, doktor medycyny, generał brygady Wojska Polskiego, polarnik.

Józef Franciszek Trzemeski urodził się w majątku Belmont na Brasławszczyznie według większości publikacji w 1878 r., lecz Zarząd Cmentarzy Komunalnych w Warszawie podaje rok 1879. Jego ojciec, prawnik i bibliofil, rozwijał w nim pasję poznawczą, która ostatecznie skłoniła syna do wybrania zawodu związanego z podróżami. A zatem, po ukończeniu wileńskiego Gimnazjum Klasycznego, Trzemeski podjął studia w petersburskiej Wojskowej Akademii Medycznej i po uzyskaniu dyplomu z wyróżnieniem (1904) zaciągnął się do rosyjskiej Marynarki Wojennej. Wkrótce na okręcie „Dymitr Doński” opłynął Afrykę, a następnie przeszedł chrzest bojowy w bitwie pod Cuszimą (1905). Jego statek został wówczas wysadzony, a on sam wzięty do japońskiej niewoli razem z rannym wiceadmirałem Zinowijem Rożestwieńskim, któremu przez pewien czas udzielał pomocy medycznej.

Po uwolnieniu na przełomie sierpnia i września 1906 r. Trzemeski wrócił do Wilna i podjął służbę na kolejnych okrętach wojskowych, a jednocześnie prowadził prace badawcze z zakresu higieny, na podstawie których uzyskał w 1913 r. tytuł doktora medycyny. W następnym roku Trzemeski zaokrętował się na statek „Eklips” i pod dowództwem Ottona Sverdrupa –  polarnika, który w 1888 r. razem z Fridtjofem Nansenem przeszedł Grenlandię – wziął udział w poszukiwaniach dwóch zaginionych na Morzu Karskim ekspedycji: porucznika Gieorgija Brusiłowa oraz geologa Władimira Rusanowa. Poszukiwania te trwały ponad rok. Według relacji Trzemeskiego niestety „pociągniętej przez lody wyprawie Brusiłowa nie dało się udzielić pomocy, na ślady zaś wyprawy Rusanowa w ogóle nie natrafiono, udzielono natomiast wydatnej pomocy wyprawie Wilkickiego, urządzając składy żywności, nafty, broni itp.” (Trzemeski 1923: 153). Podczas tego rejsu Trzemeski pełnił funkcję lekarza, a zarazem, jako przedstawiciel Ministerstwa Spraw Morskich, prowadził obserwacje hydro-meteorologiczne, czyli de facto był kierownikiem naukowym wyprawy.

W styczniu 1918 r. Trzemeski opuścił marynarkę rosyjską i 18 lipca wstąpił do Polskiej Armii w Stanach Zjednoczonych. Jednak już we wrześniu przybył do Francji, gdzie zaciągnął się do armii generała Józefa Hallera. 25 maja 1919 r. został naczelnym lekarzem tej armii i tego samego roku otrzymał awans na podpułkownika.

Po powrocie do Polski Trzemeski uzyskał stanowisko szefa sanitarnego Frontu Pomorskiego (4.01.1920), lecz niebawem został oddany do dyspozycji Ministerstwa Spraw Wojskowych, gdzie w Departamencie Sanitarnym objął stanowisko szefa Sekcji Higieny. Wtedy to, wzorując się na najnowszych europejskich osiągnięciach, wypracował podstawy systemu mającego na celu walkę z chorobami zakaźnymi w wojsku. Wybuchła jednak wojna polsko-bolszewicka, więc Trzemeski zgłosił się dobrowolnie do służby frontowej i 21 lipca 1920 r. otrzymał nominację na szefa sanitarnego Frontu Północnego. Następnie, po uspokojeniu najgroźniejszej dla kraju sytuacji, 10 września 1920 r. powrócił do Ministerstwa Spraw Wojskowych na stanowisko szefa Sekcji I Organizacyjnej, otrzymując w tym samym roku awans na pułkownika. Jednak już w połowie stycznia 1921 r. został mianowany szefem sanitarnym Ekspozytury Ministerstwa Spraw Wojskowych do spraw demobilizacji frontu, którą to funkcję sprawował aż do zwinięcia Ekspozytury. Jednocześnie, 9 kwietnia 1921 r., objął obowiązki pełnomocnika szefa Departamentu VIII Sanitarnego Ministerstwa Spraw Wojskowych, czyli w rzeczywistości został zastępcą szefa departamentu, generała doktora Franciszka Zwierzchowskiego.

Za swoje zasługi Trzemeski otrzymał wiele odznaczeń, m. in. dwukrotnie Krzyż Walecznych, Krzyż Srebrny Orderu Wojskowego Virtuti Militari, Krzyż Oficerski Orderu Odrodzenia Polski (2.05.1922)  oraz francuski Medaille d'Honneur (zgoda Naczelnika Państwa 12.02.1922). Ponadto w 1922 r. uzyskał awans na generała brygady. Intensywna praca odbiła się na jego zdrowiu do tego stopnia, że Trzemeski zdecydował się wystąpić o półroczny urlop, który otrzymał z początkiem 1923 r. Mimo to nadal spełniał obowiązki przewodniczącego Komisji Budowlanej Sanitarnej oraz przewodniczącego Komisji Regulaminowo-Sanitarnej, w obu służąc swoją wiedzą, doświadczeniem i znajomością licznych języków obcych (francuskiego, angielskiego, norweskiego, rosyjskiego, niemieckiego).

Niezależnie od obowiązków zawodowych Trzemeski z dużym zaangażowaniem poświęcał się badaniu zjawisk wywoływanych przez osoby o uzdolnieniach paranormalnych. W 1921 r. razem z Prosperem Szmurłą, którego poznał jeszcze w swych latach szkolnych, założył Warszawskie Towarzystwo Psycho-Fizyczne i został jego wiceprezesem, a także objął kierownictwo Sekcji Zjawisk Psychicznych. Z tej racji przeprowadzał i uczestniczył w wielu eksperymentach, m. in. w marcu 1923 r. wziął udział w doświadczeniach ze Stefanem Ossowieckim (Géley 1927: 49–50.). Generał uważany był też za wybitnego znawcę literatury poświęconej fenomenom demonstrowanym przez ekstrasensy. W lutym 1923 r. Trzemeski został ponadto członkiem zarządu Polskiego Towarzystwa Geograficznego.

Po powrocie z urlopu, 4 lipca 1923 r., Trzemeski zastrzelił się w warszawskim hotelu Polonia. Pozostawił list, w którym wyjaśniał, że do samobójstwa nie skłoniły go ani względy zdrowotne, ani służbowe, ani też polityczne. Pochowano go Cmentarzu Wojskowym warszawskich Powązek w kwaterze A 11, rząd 4, grób 3.

Anna Mikołejko

Literatura: Géley G., 1927, Inż. Stefan Ossowiecki – polski jasnowidz, oprac. Zofia Tuwanowa, Warszawa; Order Odrodzenia Polski, trzechlecie pierwszej kapituły 1921–1924, 1926, Warszawa, s. 30; „Polska Zbrojna” 1922, nr 284, s. 3; „Polska Zbrojna” 1923, nr 182, s. 5; „Rzeczpospolita”, 1923, wyd. wieczorne, nr 181, s. 6; Trzemeski J., 1923, Wyprawa podbiegunowa na statku „Eklips” w roku 1914 i 1915, „Przegląd Geograficzny”, vol. 4, s. 153; „Zagadnienia Metapsychiczne”, 1924, nr 1, s. 70. 

Słowa kluczowe: Warszawskie Towarzystwo Psycho-Fizyczne