Janina Irena Karasiówna, (pseudonim teoz. Karasajka, inne: Jadwiga, Berg, Bronka, Haka, HK, Henryk Kościesza, Ość, Rybczyńska), (ur. 3 maja 1903 r. w Niżnym Nowogrodzie – zm. 25 października 1948 r. w Adyarze koło Madrasu [dziś: Ćennaj] w Indiach), była córką Klemensa Karasia i Bronisławy z domu Brzozowskiej, siostrą Eweliny Karasiówny. Otrzymała wyjątkowo staranne i wszechstronne wykształcenie. Najpierw uczyła się w szkole Polskiego Komitetu Pomocy Ofiarom Wojny w Moskwie, a od 1918 r., gdy po odzyskaniu niepodległości rodzina Karasiów przeniosła się do Wilna – pobierała nauki w znanym Gimnazjum im. Elizy Orzeszkowej w tym mieście. W tej szkole w 1922 r. przystąpiła do egzaminu maturalnego. W styczniu 1923 r. rozpoczęła studia na Wydziale Humanistycznym Uniwersytetu Stefana Batorego w Wilnie. W 1925 r. przeniosła się do Warszawy, gdzie wpisała się na studia na Wydziale Lekarskim Uniwersytetu Warszawskiego oraz w Studium Pracy Społeczno-Oświatowej Wolnej Wszechnicy Polskiej. W listopadzie 1931 r. rozpoczęła kolejne studia w murach Wszechnicy, tym razem na Wydziale Pedagogicznym. Pracowała na stanowisku referentki w Instytucie Oświaty Dorosłych przy Ministerstwie Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego oraz jako instruktorka PCK. Pisała artykuły i recenzje do czasopism poświęconych edukacji, a przede wszystkim do „Pracy Oświatowej”. Specjalizowała się w tematyce edukacji dorosłych. W swoich tekstach omawiała zachodnie wzorce pracy pedagogicznej oraz przedstawiała możliwości kształcenia dorosłych w Polsce.

Na początku lat dwudziestych, wraz z siostrą Eweliną, została członkiem Polskiego Towarzystwa Teozoficznego (dalej PTT). Do General Register Towarzystwa Teozoficznego w Adyarze została wpisana 30 czerwca 1921 r. pod numerem 89696. Także w tej organizacji zajmowała się szeroko rozumianą edukacją, ponieważ kwestie te były przedmiotem żywego zainteresowania teozofów, także w Polsce. Prawdopodobnie dzięki niej działalnością Polskiego Towarzystwa Teozoficznego zainteresowała się Helena Radlińska (1879–1954), która uczestniczyła w założycielskim zjeździe PTT, przyjechała również na jedną z pierwszych szkół letnich organizowanych w Mężeninie.

Karasiówna została też członkinią Zakonu Wszechświatowego Zjednoczonego Wolnomularstwa „Le Droit Humain”, wchodząc do loży Orzeł Biały. Została w tym Zakonie członkiem Kapituły Róży i Krzyża.

Po wybuchu II wojny światowej należała do tzw. szesnastki, czyli grupy założycielskiej Służby Zwycięstwu Polski, uformowanej w końcu września 1939 r. przez gen. Michała Tokarzewskiego-Karaszewicza (Bargiełowski 2001: 178–179). Powierzono jej zadania związane z łącznością (obejmującą obszar Warszawy i Polski, a także z zagranicznymi ośrodkami oporu) i pracą kancelaryjną. Była zastępcą kpt. Leona Chendyńskiego „Grudy”. Została szefową Oddziału V-K KG ZWZ-AK, odpowiedzialnego za łączność konspiracyjną. Brała udział w Powstaniu Warszawskim. Była jedyną kobietą w gronie przywódców powstania i kobietą z najwyższym stopniem wojskowym w strukturach Armii Krajowej. 5 października 1944 r. trafiła do niewoli i jako jeniec została wywieziona do Oflagu IX-C Molsdorf, w którym panowały szczególnie trudne warunki, nieraz porównywane z obozami koncentracyjnymi.

Została odznaczona orderem Virtuti Militari V klasy (23.09.1944) oraz Krzyżem Walecznych (23.09.1944).

Po zakończeniu wojny wyjechała do Londynu. W 1945 r. dzięki poręczeniu gen. Tokarzewskiego-Karaszewicza weszła do International Concord Lodge. No. 977. W 1947 r. została wraz z gen. Tokarzewskim-Karaszewiczem i Kazimierzem Chodkiewiczem współzałożycielką ogniska Wawel w Londynie. W lipcu 1948 r. wyjechała do centrum Towarzystwa Teozoficznego w Adyarze w Indiach. 25 października tego roku zginęła tragicznie w czasie wypadku, tonąc u ujścia rzeki Adyar do Zatoki Bengalskiej.

Izabela Trzcińska

Literatura:

Artykuły Janiny Karasiówny: Angielska polityka subwencyjna, „Praca Oświatowa” 1937, s. 27; Czynny stosunek do książki – obserwacje z Danji i Szwecji, „Praca Oświatowa” 1935, nr 10, 538–541; Narodowo-socjalistyczna organizacja wczasów w Niemczech „Siła poprzez radość". National-Sozialistische Gemeinschaft „Kraft durch Freude”, „Praca Oświatowa”, 1935, nr 10, 541–544; Samorządy i oświata dorosłych w Anglii, „Praca Oświatowa” 1937, s. 90; Ważniejsze zagadnienia oświaty pozaszkolnej zagranicą (Anglia – Szwecja – Włochy – Niemcy), „Praca Oświatowa” 1935 nr 8, s. 406–414; Ważniejsze zagadnienia Oświaty pozaszkolnej zagranicą. (Werkschar – zespół czynu w Niemczech. Opera Nazionale Dopolavoro–Narodowa Organizacja Wczasów w Italji, „Praca Oświatowa” 1935, nr 9, s. 473–481; Wczasy robotnicze w Szwecji, „Praca Oświatowa” 1935, nr 4–5, s. 209–212; Założenia oświaty robotniczej w Anglii, „Praca Oświatowa” 1937, s. 415 (przedruk w: „Robotniczy Związek Oświato­wy”, nr 7).

Recenzje Janiny Karasiówny: Adult Education and the local Education Authority, „Praca Oświatowa” 1937, s. 120; N. H. Bosson — The Swedish Folk High School, „Praca Oświatowa” 1937, s. 120; S. Meyers i E. Ramsay — London Men and Woman, „Praca Oświatowa” 1937, s. 58.

Opracowania: Bargiełowski D., 2000, 2001, 2002, Po trzykroć pierwszy. Michał Tokarzewski-Karaszewicz. Generał broni, teozof, wolnomularz, kapłan Kościoła liberalnokatolickiego, t. 1, t. 2, t. 3, Warszawa; Hass L., 1996, Masoneria polska XX wieku. Losy, loże, ludzie, Warszawa; Hytrek-Hryciuk J., 2013, Major teozofka, „Pamięć.pl”, nr 1 (10), s. 26–27 https://pamiec.pl/ftp/pamiecpl/pamiec_11_caly.pdf; Janina Karasiówna, [w:] Powstańcze biogramy, https://www.1944.pl/powstancze-biogramy/janina-karasiowna,826.html (dostęp: 12.05.2019); Karasiówna Janina Irena, [w:] Warszawa walczy 1939–1945: leksykon, 2014, red. nauk. K. Komorowski, wybór i oprac. ilustracji A. K. Kunert, Z. Walkowski, Warszawa, s. 330–331; Kunert A. K., 1987, Słownik biograficzny konspiracji warszawskiej 1939–1945, t. 1, Warszawa, s. 81–82; Ney-Krwawicz M., 1990, Komenda Główna Armii Krajowej 1939–1945, Warszawa, s. 440–441.

Słowa kluczowe: Polskie Towarzystwo Teozoficzne, Towarzystwo Teozoficzne, teozofia, edukacja dorosłych, Michał Tokarzewski-Karaszewicz