Bô Yin Râ
Bô Yin Râ, (właśc. Joseph Anton Schneider, po 1920: Joseph Anton Schneiderfranken), (ur. 25.11.1876 w miejscowości Aschaffeburg w Bawarii – zm. 14.02.1943 w Massagno w Szwajcarii), przyszedł na świat w ubogiej chłopskiej rodzinie jako Joseph Anton Schneider. W roku 1890 Schneiderowie przenieśli się do Frankfurtu nad Menem. Sześć lat później Joseph został zapisany do szkoły, którą z powodu problemów ekonomicznych rodziców musiał opuścić już w 1890 r. Nauczył się wówczas rzemiosła i pracował jako ślusarz. Mimo trudności rozpoczął studia malarskie w Städelsche Art Institute we Frankfurcie, które ukończył w 1899 r. W latach 1896–1898 pracował w pracowni artystycznej teatru miejskiego. Na jego prace zwrócili uwagę znani artyści tamtych czasów, m. in. Hans Thoma (1839–1924) i Max Klinger (1859–1920). Dzięki ich nauce i wsparciu mógł kontynuować artystyczne studia w Monachium, Paryżu i Wiedniu. W 1903 r. ożenił się z wiedenką, Irmą Schönfeld (1876–1915), która zmarła przedwcześnie na cukrzycę. W latach 1904–1908 mieszkał w Berlinie.
Około roku 1912 rozpoczął malarskie eksperymenty, analogiczne do abstrakcyjnych prób Wassily Kandinsky`ego (1866–1944). Ich celem stało się przedstawienie w sztuce rzeczywistości wykraczającej poza wrażenia zmysłowe. W latach 1912–1913 wyjechał do Grecji. Uważał tę podróż za inicjacyjną. Był pod wielkim wpływem kultury helleńskiej, nauczył się nawet języka greckiego. W Grecji zaczął malować cykl symbolicznych pejzaży. Powstała tam również jego pierwsza książka zatytułowana Światło z Himavatu (potem włączona do Księgi Sztuki Królewskiej), którą podpisał inicjałami B.Y.R.
Wraz z wybuchem I wojny światowej został powołany do wojska. W 1917 r. pracował jako tłumacz Greków osadzonych w obozie jenieckim w Görlitz. W tym mieście zetknął się z tradycją Jakuba Böhme (1575–1624), a jednocześnie poznał Gustava Meyrinka (1868–1932), z którym się zaprzyjaźnił. Ożenił się powtórnie z zamieszkałą w Görlitz wdową, Heleną Hoffmannową, przysposabiając jej dwie córki. W 1919 r. przyszła na świat córka tej pary, Devadatti. W tym samym roku ukazała się również jedna z jego najważniejszych książek: Księga Boga żywego (1923), którą podpisał, tak jak wszystkie kolejne publikacje swojego autorstwa, pełnym pseudonimem – Bô Yin Râ, uważanym przez niego za duchowe imię. W 1920 r. dla podkreślenia swojego frankońskiego pochodzenia oraz wyróżnienia rodowego nazwiska, które uważał za dość pospolite, zmienił je na Scheiderfranken. Wyjaśniał potem znaczenia swoich imion: „Czyniąc zadość wymaganiom prawa autorskiego zaznaczam, że w życiu doczesnym nazywam się Józef Antoni Schneiderfranken, natomiast w moim bycie wiekuistym byłem, jestem i pozostanę tym, który te księgi podpisuje BO YIN RA” (Bô Yin Râ 1943).
W 1920 r. założył w Görlitz Stowarzyszenie Mistyki Jakuba Böhme (Jokob Böhme Bund). W 1923 r. przeniósł się do Szwajcarii, gdzie mieszkał do śmierci. Napisał ponad 40 książek i namalował ponad 200 obrazów. Do końca życia uchodził za niezwykłego człowieka i prawdziwego duchowego mistrza (Schott 1954). W 1974 r. Helena Schneiderfranken wraz z córkami, założyły fundację imienia Bô Yin Râ, której celem jest zachowywanie i krzewienie jego przesłania i sztuki.
Jak wielu ezoteryków żyjących na przełomie XIX i XX w., Bô Yin Râ stworzył synkretyczny system duchowości. W popularyzacji tych poglądów zasadniczą rolę odegrała jego twórczość, zarówno literacka, jak i jego malarstwo. Wiele jego książek miało stosunkowo niewielkie rozmiary, a mimo to stały się one prawdziwymi bestsellerami, tłumaczonymi na różne języki europejskie. Zasadnicza część tych publikacji weszła w cykl zatytułowany Hortus Conclusus. Bô Yin Râ pisał w specyficznym stylu, tworząc rodzaj ezoterycznych traktatów na temat nowocześnie pojmowanej duchowości, opartej na wewnętrznym i osobistym doświadczeniu, zogniskowanym wokół idei immanencji sacrum, do praktykowania której szczerze zachęcał. Czasem w jego książkach pojawiają się wiersze. Niektóre utwory stanowią rodzaj fabularnych opowiadań o charakterze inicjacyjnym. W swoich opisach posługiwał się nieraz metaforyką narodzin Boga w człowieku zaczerpniętą z pism Böhme i z tradycji mistyki mistrza Eckharta (ok. 1260–1328) (Nastali 1999; Zsok 2001).
Bô Yin Râ zawsze podkreślał, że jego koncepcje są kontynuacją chrześcijańskiej teozofii bohemiańskiej i jako takie stoją w opozycji względem interpretacji członków Towarzystwa Teozoficznego, a przede wszystkim pomysłów Heleny P. Bławatskiej (1831–1891). W kontrze do słynnej teozofki wypowiedział się również Meyrink w swojej Przedmowie do Księgi Boga żywego, pisząc, że teozofia w wydaniu Bławatskiej to „małpowanie istotnej magji, karykaturalna maska na prawdziwem obliczu nieśmiertelnej duchowości, potworna postać, co sobie kuśtyka, udrapowana w zbutwiałą szatę tak zwanej uczoności” (Meyrink, Przedmowa, [w:] Bô Yin Râ 1923a: 6).
Niezależnie od tej krytyki (przeprowadzonej zwłaszcza w książce Mein Licht!, 1921), w systemie Bô Yin Râ istnieje wiele elementów wspólnych z koncepcjami członków Towarzystwa Teozoficznego i nie ulega wątpliwości, że mogły one stanowić dla niego ważną inspirację. Przede wszystkim uważał on siebie za inicjowanego i posłańca Białego Bractwa lub świetlistej wspólnoty („Lichtgemeinschaft der Leuchtenden des Urlichts”), o czym wspominał na przykład w wierszu otwierającym Księgę rozmów (1934: 3–4). Idea ta była bardzo blika koncepcji Mahatmów. Podobnie jak członkowie Towarzystwa Teozoficznego Bô Yin Râ interesował się też duchowością Wschodu. Pisał wręcz: „Czynimy dzieło dalekiego «Wschodu», dzieło świecącego d n i a wieczności” (1923e: 17). Za istotny element wschodnich tradycji uważał uznanie reinkarnacji. Podobnie, jak członkowie Towarzystwa Teozoficznego był przeciwnikiem eksperymentów spirytystycznych.
Trylogia obejmująca Księgę Boga żywego (1923a), Księgę człowieka (1923b) i Księgę zaświata (1923f) należała do kluczowych osiągnięć Bô Yin Râ, ponieważ w tych właśnie publikacjach została zawarta esencja jego nauk i przemyśleń. Autor już we wstępnie do Księgi Boga żywego zastrzegał, że pozycja ta została przeznaczona dla ludzi wątpiących i poszukujących. Jednocześnie podkreślał, że zawiera ona „prastarą mądrość” przechowywaną do tej pory w tajemnicy, dla której nadszedł czas objawienia (1923a: 26–27), a płynącą z niej wiedzę należy po prostu „p r z e ż y ć w swojem wnętrzu” (1923a: 28). W Księdze człowieka Bô Yin Râ zawarł podstawowy szkic swojego wykładu antropologii, bazującego na micie upadku. Natomiast Księga Zaświata (Bô Yin Râ 1923f) stanowi swoisty podręcznik sztuki umierania, interpretowanej w perspektywie nowej duchowości. Autor przestrzegał w nim: „Co dnia, co godzina widzimy tysiące ludzi, którzy na zawsze przekraczają «tamten brzeg», a nie mamy możności dopomóc im, albowiem nie posiedli oni w swem życiu ziemskiem sztuki umierania i tak oto idą tam nieprzygotowani, jak rozbitkowie, wyrzuceni przez burzę na ląd” (1923f: 11). Bô Yin Râ przyjmował holistyczną wizję świata – uważał, że to, co duchowe i materialne, stanowi nierozerwalną całość, a śmierć wyznacza jedynie przejście w duchowy wymiar istnienia, w którym mogą się urzeczywistnić w pełni wszystkie możliwości człowieka. W tej perspektywie materialna forma ciała jawiła się jako ograniczenie subtelnej manifestacji, dla której śmierć jest równoznaczna z wyzwoleniem.
Wszystkie podpowiadane w książkach Bô Yin Râ działania i praktyki miały prowadzić do odkrycia „rzeczy samej w sobie” i „królestwa przyczyn” (Bô Yin Râ 1923f: 38). Taką funkcję inicjacyjnego przewodnika pełniło również jego malarstwo. Bô Yin Râ szczególną rolę przypisywał cyklowi dwudziestu obrazów z 1924 r. zatytułowanemu Welten: Eine Folge kosmischer Gesichte (Światy. Cykl kosmicznych wizji), w którym zobrazował proces kosmogonii, co poświadczają tytuły dzieł (nп. Emanacja, In principio errat verbum, Lux in tenebris, Raum und Zeit, Geburt Des Kosmos, Himavat). Bô Yin Râ malował świetlistymi, nasyconymi kolorami. Kompozycje jego obrazów budują dynamiczne formy usytuowane na pograniczu tradycji symbolizmu i dążącej ku geometrii abstrakcji. W podobnym stylu zostały namalowane także obrazy wchodzące w cykl Duchowe, który zawiera przedstawienia fantastycznych przestrzeni, nieraz jakby z innych planet. Oniryczny, a nawet na swój sposób ikonoklastyczny, charakter malowanych przez niego krajobrazów podkreśla to, że zazwyczaj są one puste – nie ma w nich żadnych istot – ludzi ani zwierząt, a w wielu kompozycjach trudno odróżnić formy naturalne od elementów cywilizacji. Corinna Treitel (2004: 128) słusznie nazwała tę sztukę „realizmem okultystycznym”. Jednym z najbardziej znanych obrazów Bô Yin Râ był portret Chrystusa na charakterystycznym żółtym tle (Treitel 2004: 131). Autor twierdził, że w ten sposób uchwycił postać Chrystusa napotkanego w trakcie jednej ze swoich duchowych podróży (Schott 1954; Treitel 2008: 131, fig. 10).
Książki Bô Yin Râ cieszyły się dużą popularnością w Polsce, o czym świadczą zarówno oficjalne wydania kolejnych tytułów, jak i prywatne tłumaczenia upowszechniane w postaci maszynopisów. Zainteresowanie myślą Bô Yin Râ w kulturze polskiej miało swoją kontynuację w czasie wojny i w okresie powojennym. Jego największym propagatorem stał się Tomasz Ogierman Mański, który sponsorował przepisywanie już istniejących tłumaczeń i powstawanie nowych przekładów. Oprawione maszynopisy wysyłał potem do największych bibliotek w Polsce, w nadziei, że w ten sposób teksty Bô Yin Râ trafią do obiegu czytelniczego w Polsce.
Koncepcje Bô Yin Râ przyczyniły się do ukształtowania nowej duchowości. Jego idee wpłynęły m. in. na Eckharta Tolle (Philippidou 2008).
Izabela Trzcińska
Literatura:
Publikacje Bo Yin Ra [tylko wydania przedwojenne, za wyjątkiem wersji późniejszej, cytowanej w haśle, zostały zamieszone w kolejności chronologicznej z zaznaczeniem wydawnictwa]:
Hortus Conclusus: Das Buch vom lebendigen Gott, Verlag der Weißen Bücher 1919, Kober 1927; Das Buch der Gespräche, Verlag der Weißen Bücher 1920; Das Buch vom Jenseits, Verlag der Weißen Bücher, 1920, Kober 1929; Das Buch vom Menschen, Verlag der Weißen Bücher, 1920, Kober, 1928; Das Buch vom Glück, Verlag der weißen Bücher, 1920; Das Geheimnis, Verlag der Weißen Bücher 1921; Mehr Licht, Magische Blätter 1921, Kober 1936; Das Buch der Liebe, Verlag der Weißen Bücher 1922, Kober 1931; Funken/Mantra-Praxis, 1922/1928; Das Mysterium von Golgatha, Magische Blätter 1922, Richard Hummel 1930; Welten, eine Folge kosmischer Gesichte, Rhein-Verlag 1922; Worte des Lebens, Greiner & Pfeiffer 1923; Geist und Form, Greiner&Pfeiffer 1924; Kultmagie und Mythos, Magische Blätter 1924; Psalmen, Verlag der Weißen Bücher 1924; Der Weg zu Gott, Rhein-Verlag 1924; Das Buch des Trostes, Verlag der weißen Bücher 1924; Wiesheit des Johannes, Rhein-Verlag 1924; Die Ehe, Richard Hummel 1925; Das Hohe Ziel, Magische Blätter 1925; Auferstehung, Richard Hummel 1926; Das Gebet – So sollt ihr beten, Richard Hummel, 1927; Der Sinn des Daseins, Kober 1927; Wegweiser, Kober 1928; Das Gespenst der Freiheit, Kober 1930; Der Weg meiner Schüler, Kober 1932; Das Buch der königlichen Kunst, Kober Basel-Leipzig 1932; Ewige Wirklichkeit, Kober 1934; Leben im Licht, Kober 1934; Über dem Alltag, Kober 1934; Briefe an Einen und Viele, Kober 1935; Hortus Conclusus, Kober 1936, 1979.
Inne pisma: Das Reich der Kunst, Verlag der weißen Bücher, Leipzig 1921, Kober 1933; Okkulte Rätsel, Magische Blätter 1923; Warum ich meinen Namen führe, Kober 1927; Über meine Schriften, Kober 1929; Aus meiner Malerwerkstatt, Kober 1932; In eigener Sache, Kober 1935; Kodizill zu meinem geistigen Lehrwerk, Kober 1937; Marginalien, Kober 1938; Über die Gottlosigkeit, Kober 1939; Geistige Relationen, Kober 1939; Mancherlei, Kober 1939.
Polskie przekłady pism Bô Yin Râ: Księga Boga żywego, 1923a, przedm. G. Meyrink, przeł. M. Tarnowski, L. Fiszer, Łódź, https://polona.pl/item/ksiega-boga-zywego,ODk3NjY1OTA/#info:metadata; wyd. II: [1932]; Księga człowieka, 1923b, przeł. M. Tarnowski, L. Fiszer, Łódź, https://polona.pl/item/ksiega-czlowieka,ODk3ODE1MjY/4/#info:metadata; Księga miłości, 1923c, przeł. Tarnowski, L. Fiszer, Łódź, https://polona.pl/item/ksiega-milosci,ODk3ODA1NTA/4/#info:metadata; Księga szczęścia, 1923d, przeł. M. Tarnowski, L. Fiszer, Łódź, https://polona.pl/item/ksiega-szczescia,ODk3NjEyMDU/#info:metadata; Księga sztuki królewskiej, 1923e, przeł. M. Tarnowski, L. Fiszer, Łódź, https://polona.pl/item/ksiega-sztuki-krolewskiej,MzIxNzc1NjI/4/#info:metadata; Księga zaświata, 1923f, przeł. Marceli Tarnowski, L. Fiszer, Łódź, https://pl.wikisource.org/wiki/Ksi%C4%99ga_Za%C5%9Bwiata; Królestwo sztuki, 1924, przeł. M. Tarnowski, L. Fiszer, Łódź, http://bc.radom.pl/publication/24930; Księga rozmów, 1924, przeł. M. Tarnowski, L. Fiszer, Łódź, https://polona.pl/item/ksiega-rozmow,ODk3NjEyMDg/4/#info:metadata; Małżeństwo, 1939, przekł. autoryzowany F. Skąpski, Cieszyn; Tajemnica, 1939, przekł. autoryzowany M. Wiśniewski, B. Kotula, Cieszyn, https://p5w5uj.webwavecms.com/lib/p5w5uj/10-Bo-Yin-Ra---Tajemnica-A5-jmfvqkrn.pdf; Okultne zagadki, 1943, przeł. F.Skąpski, Warszawa, maszynopis.
Opracowania: Faivre A., 2006, Bo Yin Ra, Dictionary of Gnosis & Western Esotericism, W. J. Hanegraaff, A. Faivre, R. van den Broek, J.-P. Brach (eds), Leiden-Boston, s. 198–199; Lienert O. G., 1994, Weltwanderung; Bo Yin Ra: Leben und Biographie, Bern; Nastali W., 1999, Ursein – Urlicht – Urwort: Die Uberlieferung der religiosen “Urquelle” nach Joseph Schneiderfranken Bo Yin Ra, Műnster; Philippidou P., 2008, Eckhart Tolle: This man could change your life, 21. 06, Independent.co.uk, http://www.independent.co.uk/news/people/profiles/eckhart-tolle-this-man-could-change-your-life-850872.html; Schott R., 1954, Bo Yin Ra: Leben und Werk, Basel; Treitel C., 2004, A Science for the Soul: Occultism and the Genesis of the German Modern, Baltimore; Zsok O., 2001, Der religiose Urquell: Dargestellt im Lichte des geistigen Lehrwerks von Joseph Anton Schneiderfranken Bo Yin Ra. Eine religionsphilosophische Studie, Erzabtei Sankt Ottilien.
Strony poświęcone życiu i twórczości Bô Yin Râ:
http://www.bo-yin-ra.ch/ [strona fundacji Bo yin Ra)
http://bo-yin-ra.org/index.html
http://www.bo-yin-ra.ch/kober-verlag.html [strona Wydawnictwa Kober]
https://www.boyinra.org.pl/ [polska strona poświęcona Bo Yin Ra]
Słowa kluczowe: teozofia, duchowość, abstrakcja