Emilian Czyrniański, (1824–1888), urodził się we Florynce pod Grybowem, w greko-katolickiej rodzinie łemkowskiej. Był jednym z trójki badaczy biorących udział w pierwszym zaprotokółowanym polskim eksperymencie sprawdzającym możliwość wprawienia w ruch stołu przy pomocy położonych na nim dłoni złączonych małymi palcami.

Czyrniański szkołę elementarną i gimnazjum ukończył w Nowym Sączu. Następnie, po dwuletnim kursie w Instytucie Teologicznym w Przemyślu, zapisał się na Wydział Teologiczny Uniwersytetu Lwowskiego (1844). Decyzję tę podyktowała mu zapewne atmosfera domu rodzinnego, a zwłaszcza wpływ ojca, który był proboszczem. Studia te musiał jednak Czyrniański przerwać z powodu choroby. W 1846 r. podjął naukę na nowo, lecz tym razem w Akademii Technicznej we Lwowie, gdzie zwrócił uwagę swoimi zdolnościami do tego stopnia, że po skończeniu studiów profesor Friedrich Rochleder (1819–1874) przyjął go na asystenta. W 1851 r. Czyrniański rozpoczął pracę na Uniwersytecie Jagiellońskim jako wykładowca chemii. Wbrew zaleceniom władz zaborczych nie używał jednak na zajęciach języka niemieckiego, co groziło usunięciem z uczelni, lecz ostatecznie skończyło się tylko naganą.

14 kwietnia 1853 r. Emilian Czyrniański, Edward Fierich (1817–1890) i Stefan Kuczyński (1811–1887) przeprowadzili pierwszy zaprotokółowany polski eksperyment dowodzący możliwości wprawienia w ruch stołu jedynie przy pomocy położonych na nim dłoni złączonych małymi palcami. Eksperyment ten odbył się w domu dziekana Katedry Okulistyki Uniwersytetu Jagiellońskiego, Antoniego Sławikowskiego (1796–1870), a protokół potwierdzający samoistne obroty stołu ukazał się w 87 numerze „Czasu” (Kuczyński 1853: 2).

Czyrniańskiego jednak przede wszystkim interesowała chemia i jeszcze w tym samym roku wydał pracę Słownictwo polskie chemiczne, która na dłuższy czas ustaliła polską terminologię dla tej dziedziny. W 1874 r. Czyrniański otrzymał stanowisko dziekana Wydziału Filozoficznego UJ i równocześnie rektora Uniwersytetu Jagiellońskiego. Był też współzałożycielem Polskiej Akademii Umiejętności. Za najważniejsze swoje osiągnięcie naukowe uważał teorię ruchu wirowego atomów, którą opublikował w „Roczniku Ces[esarsko-]Król[ewskiego] Towarzystwa Naukowego Krakowskiego” (1862, t. 7, s. 430–487). Teoria ta poróżniła go ze Stefanem Kuczyńskim. Przeciwko niej wystąpił także Bronisław Radziszewski, profesor Uniwersytetu Lwowskiego, a w latach 1882–1883 również jego rektor.

                                                                                                 Anna Mikołejko

Literatura: „Ateneum: pismo naukowe i literackie”, 1888, t. 2., z. 5, s. 384; Kuczyński S., 1853, List o skaczących stołach, „Czas”, nr 87, s. 2; Wołowski M., 1888, Emilian Czyrniański, „Tygodnik Ilustrowany”, nr 278, s. 268.

Słowa kluczowe: spirytyzm