Zmora nocy, zbiór opowiadań autorstwa Hansa Heinza Ewersa, opublikowany w 1922 r. Polskie wydanie tej pozycji w przekładzie Róży Nossig z przedmową Łucjana Franka Erdtrachta ukazało się nakładem Instytutu Wydawniczego „Renaissance” (Erdtracht) w 1923 r. W skład tomu weszły: Stracenie Damiensa, Sprawa Petersena, Najgorsza zdrada, Najwyższa miłość. O nowelach tych Erdtracht wypowiadał się entuzjastycznie: „[…] każda z nich, każda w równej mierze, jest małym arcydziełem, podbijającym czytelnika dziwnie wyrazistą plastyką i głębią matematycznie ścisłej analizy nieszczęśliwych dusz” (Ertracht 1923: XIII). Erdtracht podkreślał także charakterystyczną dla twórczości Ewersa „tęsknotę za poznaniem tajemnic drugiego świata” (Erdtracht 1923: IV), poszukiwanie doskonałości, zrozumienie dla wewnętrznych rozterek, udręki i cierpienia współczesnego człowieka. Te atrybuty wrażliwości artystycznej niemieckiego pisarza skutkowały skłonnością do hiperbolizacji emocji i stanów psychicznych bohaterów, których czytelnik poznawał w kolejnych opowiadaniach zbioru Zmora nocy.

W pierwszym z nich Ewers przedstawia zagadkową kobietę. Bohaterka jest tajemnicza, smutna, małomówna, z pozoru nierozumiana i zaniedbywana przez męża. Jej apartamenty znajdują się w pałacowej wieży, z której okien często zamyślona spogląda w dal. Zachowanie damy dodaje jej niezwykłości i wpływa na uczucia młodego, osiemnastoletniego gościa posiadłości. Oczarowany lady Cintią z przerażeniem dowiaduje się on prawdy o swojej ukochanej. Jej oziębłość wobec otaczającej rzeczywistości znika wyłącznie za sprawą niewielkiej książeczki, z którą kobieta niechętnie się rozstaje. Kolejne spotkania z młodzieńcem lady Cintia poprzedza lekturą, po czym odkłada tom i uprzedza: „Wolno ci robić wszystko – wszystko. Ale nie wolno ci mówić ani słowa. Ani słowa, ani słowa!” (Ewers 1923: 25). Tajemniczy tekst okazuje się być szczegółowym opisem egzekucji wykonanej na Robercie Franciszku Damiensie w 1757 r. Makabra gwarantuje kobiecie przeżywanie zmysłowych przyjemności.

Drugie opowiadanie Sprawa Petersena poświęca Ewers historii nauczyciela muzyki, Larsa Petersena, który zostaje oskarżony o uprowadzenie i nieprzystojne obcowanie z dwunastoletnią dziewczynką, Justyną van Straaten. Bohater okazuje się jednocześnie winny i niewinny zarzucanego mu czynu. Przed laty stracił on córkę i żonę, a ich śmierć odcisnęła dotkliwe piętno na jego psychice. Stopniowo dwie najbliższe osoby zlewają się we wspomnieniach cierpiącego męża i ojca w jedną, podobieństw do której doszukuje się Petersen w twarzach swoich nastoletnich uczennic. Justyna van Straaten wydaje się bliźniaczo podobna do wyimaginowanej żony-córki. Nauczyciel muzyki przelewa na nią swoje uczucie, a czyni to w sposób tak delikatny i zniewalający, że dziewczynka z pełną ufnością decyduje się na związek z dużo starszym mężczyzną. O ile w świecie realnym miłość do dwunastolatki może być rozpatrywana jako czyn naganny, niemoralny i zasługujący na karę, to w idealnym świecie, wykreowanym przez Petersena, pragnącego jedynie uszczęśliwić ukochaną, oddzielić ją od brzydoty i zła w realnej przestrzeni, uczucie profesora muzyki jest czyste i niewinne.

Bohaterem opowiadania Najgorsza zdrada jest Stefan, czterdziestoletni pomocnik grabarza, człowiek samotny, stroniący od innych, małomówny i skryty. Jego tajemnicę odkrywa przypadkiem Jan, współpracownik dzielący ze Stefanem pokój. Grabarz obcuje ze zwłokami przygotowywanych do pochówku kobiet. Jego wyobraźnia tworzy obrazy, które mężczyźnie wydają się realne. Kobiety zachęcają go do spotkań i rozmów, dają mu prezenty (najczęściej biżuterię, z którą są wkładane do trumny). Stefan zakochuje się w nich i traktuje jak kolejne narzeczone. Po pogrzebie mężczyzna wykopuje ukochane, by spędzić z nimi noc w kaplicy, ozdobionej ulubionymi kwiatami zmarłych (tę informację zdradzają mu zmarłe w trakcie ich wyimaginowanych rozmów). Kryzysem, który doprowadza do psychicznego załamania bohatera, jest decyzja rodziny o kremacji zwłok pięknej Gladys i dokonanie symbolicznego pochówku z pustą trumną. Grabarz nie może dokonać swego rytuału, odbiera to jako zdradę, powtarza wciąż: „Zdradziła, zdradziła mnie”, przestaje postępować racjonalnie, by ostatecznie zniknąć bez śladu.

Najwyższa miłość wieńcząca tom Ewersa to historia skrzypka Hagena Dierksa. Przez lata daje się on poznać publiczności jako muzyk poprawny, lecz nie genialny. Zarówno on, jak i jego opiekun szukają sposobu, który pomógłby zmienić status skrzypka. Na nic jednak zdają się ćwiczenia, a także liczne talizmany, artefakty, figurki i obrazki świętych różnych obrządków. Dzieje się tak do momentu, gdy Dierks dostaje od przyjaciela przesyłkę z prośbą, by dołączone do listu zawiniątko trzymał przy sobie w czasie koncertu. Jakość jego gry i szalone powodzenie, jakie spotyka skrzypka tego wieczoru świadczą o skuteczności tajemniczego amuletu. Okazuje się nim być fragment sznura, na którym powiesiła się zakochana w muzyku kobieta. Inge popełnia samobójstwo w akcie poświęcenia dla ukochanego, chcąc mu pomóc w osiągnięciu maestrii. W epilogu opowiadania czytelnik dowiaduje się, iż zmiana artystycznego poziomu gry dokonuje się za sprawą wiary w moc miłości i śmierci. Przyjaciel Dierksa, nie mogąc dotrzeć do rzeczy zabranych przez policjantów, badających sprawę samobójstwa, decyduje się bowiem przesłać mu przypadkowy kawałek innego jedwabnego żółtego sznura.

                                                                           Katarzyna Arciszewska

Literatura: Ertracht Ł. F., 1923, H. H. Ewers, [w:] H. H. Ewers, Zmora nocy, tłum. R. Nossig, Wiedeń–Berlin–Lwów–New York; Ewers H. H., 1923, Zmora nocy, tłum. R. Nossig, Wiedeń–Berlin–Lwów–New York.

Słowa kluczowe: H. H. Ewers, Stracenie Damiensa, Sprawa Petersena, Najgorsza zdrada, Najwyższa miłość, Ł. F. Erdtracht