Rozwój potęgi woli przez psychofizyczne ćwiczenia według dawnych aryjskich tradycji oraz własnych swoich doświadczeń podaje do użytku rodaków Wincenty Lutosławski, Wincenty Lutosławski, nakład Warszawa: Gebethnera i Wolffa; Kraków: G. Gebethner i Spółka; druk: Rubieszewskiego i Wrotnowskiego w Warszawie, 1909; 192 ss.; zawiera indeks najważniejszych pojęć oraz spis głównych prac autora. Wydanie drugie z niewielkimi zmianami ukazało się w tym samym wydawnictwie w 1910 r. Wydanie trzecie ukazało się w 1923 r. w Wilnie nakładem Księgarni Stowarzyszenia Nauczycielska Polskiego. Zawiera ono wiele zmian wprowadzonych przez Lutosławskiego pod wpływem „bogatego doświadczenia łaski”, które przyniósł mu rok 1913 i lata kolejne, a które całkowicie zmieniło jego stosunek do praktyk proponowanych w pierwotnej wersji podręcznika. Zasadnicza zmiana polegała na uzupełnieniu książki o trzy rozdziały, które w istotny sposób zmieniają wymowę całości. Włączenie ich  było warunkiem, który postawił filozof wydawcy i od niego uzależnił wydanie zgody na druk. Nowe rozdziały noszą tytuły: „Posty”, „Modlitwa” i „Służba Boża”. Kładą one nacisk na pogłębienie życia duchowego poprzez nawiązanie indywidualnej relacji z Bogiem. W wstępie do tego wydania Rozwoju potęgi woli... Lutosławski wyraźnie  podkreślał, że to właśnie te trzy elementy – post, modlitwa i służba boża, a nie opisane wcześniej praktyki jogi są najważniejsze, najbardziej skuteczne i w istocie jedyne właściwe dla każdego Polaka. Są one [post, modlitwa, służba boża – A. Ś.], pisał Lutosławski – „daleko ważniejsze dla rozwoju wszechmocy woli, niż wszystkie ćwiczenia wskazane w pierwszych dziewięciu rozdziałach [...]. Ale dziś ostrzegam czytelnika Polaka, że każdy naród ma swoje drogi odrębne, wiodące ku spełnieniu właściwego narodowego powołania i drogą polskiego narodu, cieszącego się najintensywniejszą świadomością narodową, nie może być ta sama, którą kroczyli ziomkowie Rabindranath Tagore […]. Mamy w tym względzie wskazówki mędrców naszych, którzy głębiej pojmowali rzeczywistość bytu, niż najmędrsi bramini. Te prawdy ducha, które wyzwalają z jarzma niewoli cielesnej, usiłowałem streścić w ostatnich trzech rozdziałach niniejszego wydania i przez to dopiero przyswoiłem myśli narodowej dzieło, poczęte z obcego ducha […]. Śmiem twierdzić, że w trzech ostatnich rozdziałach tego nowego wydania Rozwoju potęgi woli podaję drogę niezawodną, wiodącą do zdrowia, siły i pogody ducha każdego, co zechce pracować nad sobą i służyć bliźnim” (Lutosławski 1923: VII–VIII).

Książka cieszyła się znaczną popularnością. Wydanie pierwsze w nakładzie 3 100 egzemplarzy zostało rozsprzedane w ciągu kilku miesięcy. Łącznie wszystkie trzy wydania miały nakład około 10 tys. egzemplarzy (Szczepański 1939: 107). Publikację książki poprzedził  dwuczęściowy artykuł pt. „Joga, czyli rozwój potęgi woli”, opublikowany na łamach „Eleusis. Czasopismo Elsów” (Lutosławski 1907 i 1908), obejmujący przede wszystkim  praktyczne wskazówki mające zachęcić czytelników do samodzielnego eksperymentowania z opracowaną przez Lutosławskiego metodą. W okresie powojennym Rozwój potęgi woli wydawano kilkakrotnie: w 1987 r. (Warexpo, Warszawa) ukazał się okrojony przedruk wydania trzeciego; w 1991 r. (Horyzont, Koszalin) ukazał się bardzo skrócony przedruk wydania pierwszego, książkę zaopatrzono w podtytuł  „Leczenie siłą woli”, a na tylnej okładce umieszczono m. in. hasło „Bardzo proste nauki jak osiągnąć zdolności parapsychiczne”; w roku 1992 i 1994 (Croma, Wrocław) opublikowano przedruk wydania trzeciego, przy czym wydanie z 1992 r. (opisane jako „wydanie I powojenne”) jest znacznie okrojone oraz wprowadzono doń szereg zmian (m. in. zmieniono tytuły rozdziałów, ich kolejność, terminologię).

Rozwój potęgi woli... powstał w 1905 r. w Kosowie koło Kołomyi, w sanatorium prowadzonym przez Apolinarego Tarnawskiego (1851–1943), twórcę polskiego przyrodolecznictwa, któremu Lutosławski książkę zadedykował. Odpisy tekstu – jak pisze autor we wstępie – służyły „od tego czasu [tj. od 1905 r. – A. Ś.] tak skutecznie, że dziś ogłoszenie go drukiem odpowiada istniejącej potrzebie” (Lutosławski 1909: V). Zawarte w książce wskazówki, na co wskazuje autor w podtytule książki i co opisuje szczegółowo we wstępie, są owocem jego własnych doświadczeń. Lutosławski, po wydaniu w 1897 r. Plato’s Logic – dzieła swego życia, nad którym pracował intensywnie przez 10 lat, doświadczył głębokiej zapaści zdrowotnej. Choroba polegała na ogólnej niemocy, poczuciu nieustannego znużenia i fizycznego wyczerpania. Stan ten Lutosławski opisywał jako „śmierć ciała”. Przy czym owa „śmierć”, „owe letargi były to stany niemocy fizycznej i polegały jedynie na ogromnym oporze stawianym przez ciało wobec każdego ruchu. Nie sięgały one do duszy, nie stwarzały melancholii ani pesymizmu, tylko czasem budziły wielką tęsknotę do wyzwolenie ducha z niedołężnego ciała” (1909: VII). Wszelkie terapie, a tych Lutosławski wypróbował niemało, okazały się nieskuteczne. Przyjechawszy w 1903 r. do Londynu filozof rozpoczął intensywne studia w British Library, skupiając się na „zdrowiu, stosunku ducha do ciała i różnych metodach zwalczania chorób chronicznych” (Lutosławski 1909: XI). W ten sposób natknął się na publikacje poświęcone jodze. Wiosną 1905 r., bazując na wiedzy zaczerpniętej z książek, Lutosławski rozpoczął samodzielną praktykę „rytmicznego oddychania”, ale nie mając na ten temat wystarczającej wiedzy, a także czyniąc to bez umiaru, podupadł na zdrowiu jeszcze bardziej. Zdesperowany, opuścił Londyn i udał się do Kosowa. Tam – praktykując spokojnie i systematycznie – szybko powrócił do pełni sił, a na podstawie zebranych informacji, a po części w oparciu o własne doświadczenia, opracował program ćwiczeń opisany w Rozwoju potęgi woli... Uznawszy stworzony przez siebie zestaw praktyk za skuteczny, Lutosławski włączył go do  programu wychowania narodowego, mającego prowadzić do odrodzenia, a w dalszej przyszłości – wyzwolenia narodu polskiego. W sposób szczególny Lutosławski zaleca praktykowanie jogi według opracowanej przez siebie metody: dzieciom i młodzieży w celu przyuczenia ich do samodyscypliny i panowania nad sobą, wyrobienia nawyków higienicznych (właściwe oddychanie, właściwe odżywianie się, zabiegi higieniczne) oraz rozwinięcia sprawności i tężyzny fizycznej; robotnikom, którzy, jako klasa „wydziedziczona”, poprzez praktyki będą mogli wyzwolić się „z upokarzającej niewoli” pracy fizycznej i rozwinąć kompetencje intelektualne i duchowe, także podnieść jakość płodzonego potomstwa; kobietom, które, będąc kapłankami ogniska domowego, dzięki ćwiczeniom jogi będą mogły stać się „akumulatorem prany” i „promieniować siły na męża, rodzeństwo i rodziców”; artystom i uczonym, którzy w ćwiczeniach jogi znajdą sposób na poddanie całego swojego życia dyscyplinie zapewniającej tak efektywność, jak i wysoką jakość ich pracy. 

Inspiracje i źródła, z których czerpał Lutosławski, były różnorodne. Dwa podstawowe, które dostarczyły filozofowi wiedzy na temat systemu i praktyk jogi, to: a) wizja jogi sformułowana przez Swamiego Vivekanandę i przedstawiona w pracy Raja Yoga, z tego źródła Lutosławski zaczerpnął przede wszystkim dwudzielną strukturę swojego programu ćwiczeń (część zewnętrzna – wstępna i wewnętrzna – właściwa), osiem członów jogi (jama, nijama, asana, pranajama, pratjahara, dharana, dhjana, samadhi); mesmerystyczną koncepcję prany, która pozwoliła filozofowi uzasadnić skuteczność praktyk oddechowych (tzw. „ćwiczeń ożywczych”) i ćwiczeń psychofizycznych; b) wizja jogi upowszechniona przez Ramacharakę i przedstawiona m. in. w jego dwóch cieszących się niezwykłą popularnością książkach The Hindu-Yogi Science Of Breath. A Complete Manual of the Oriental Breathing Philosophy of Physical, Mental, Psychic and Spiritual Development (1903) oraz  Hatha Yoga or the Yogi Philosophy of Physical Well-Being. With Numerous Exercises (1904); na podstawie tych źrodeł Lutosławski opracował wskazówki dotyczące niektórych ćwiczeń fizycznych, praktyk oddechowych, zabiegów higienicznych, dietetyki oraz zalecenia dotyczące relaksacji. Dodatkowo Lutosławski korzystał z idei wyrażonych m.in. przez Genevieve Stebbins,  Maximiliana Bircher-Bennera (1867–1939), Herewarda Carringtona (1880-1958), Edwarda E. Purintona (1878–1945), Horace'a Fletchera (1849–1919), Kennetha Sylvana Guthrie (1871–1940), Alexandra Haiga (1853–1924), Edwarda Carpentera (1844–1929), Hirama Erastusa Butlera (1841–1916). 

Spis treści: I. Aryjskie tradycje; II. Warunki powodzenia ćwiczeń; III. Rytm oddychania; IV. Ćwiczenia ożywcze; V. Umiejętność odpoczynku; VI. Ćwiczenia psychofizyczne; VII. Ćwiczenia estetyczne; VIII. Radża joga; IX. Zastosowania szczegółowe.

Agata Świerzowska

Literatura: Lutosławski W., 1907, Joga czyli rozwój potęgi woli przez psychofizyczne ćwiczenia (cz. I), „Eleusis. Czasopismo Elsów”, red. S. Witkowski t. II, s. 79–114; Lutosławski W., 1908, Joga czyli rozwój potęgi woli przez psychofizyczne ćwiczenia (cz. II), „Eleusis. Czasopismo Elsów”, red. T. Dąbrowa, t. III–IV, s. 178–219; Lutosławski W., 1909, Rozwój potegi Woli, Warszawa; Lutosławski W., 1923, Rozwój potęgi woli, Wilno; Szczepański L., 1939, Wiedza tajemna, wróżbiarstwo, magia dni naszych, Kraków; Świerzowska A., 2016, Szukając wsparcia. Korespondencja Wincentego Lutosławskiego i Hirama Erastusa Butlera, „Przegląd Religioznawczy”, nr 1 (259), s. 123–138; Świerzowska A., 2015, Esoteric Influences in Wincenty Lutosławski’s Programme of National Improvement. Prolegomena, „Estetyka i Krytyka”, seria: „The Polish Journal of the Arts and Culture” (Esoteric Studies. Polish Contributions),  13 (1), Kraków, s. 147–173. 

Słowa kluczowe: Lutosławski, Vivekananda, Ramacharaka, Stebbins, joga, radźa joga