Roman Ostoja, właśc. Mieszko Roman Maszerski, (1889–1974), w Ameryce, gdzie spędził większą część życia, znany jako „dr Ostoja”, „count Roman Ostoja” [hrabia Roman Ostoja] określany także jako „Yogi R. Ostoja” [jogin R. Ostoja], „White Yoga” [Biały Jogin], także „Russian White Yoga” [rosyjski biały jogin] lub „Polish Yoga” [polski jogin] oraz „Miracle Man” [cudowny człowiek]. Informacje na temat jego życia i działalności są bardzo skąpe. Wyjechał z Polski  do Ameryki około 1923 r., gdzie w 1934 r, przyjął obywatelstwo amerykańskie oraz nazwisko „Ostoja”, pretendując tym samym do tytułu szlacheckiego. W latach 30. i 40. XX w. działał głównie w Kalifornii, gdzie był znany jako hipnotyzer mający zdolność uzdrawiania, a także medium; brał również udział w pokazach, podczas których demonstrował umiejętności fakirskie (przebijanie gwoździami czy szpilami wybranych części ciała – dłoni, policzków, języka; leżenie lub chodzenie po desce nabitej ostrymi gwoździami; chodzenie po potłuczonym szkle; znoszenie uderzeń ciężkim młotem itp.). W połowie lat 30. XX związał się z Self-Realization Fellowship Paramahansa Yoganandy (1893–1952). Wraz z Hamidem Bey'em (1897–1974 lub 1976), który miał dysponować podobnymi umiejętnościami towarzyszył Yoganandzie w czasie podróży i wykładów – do zadań obu należało urozmaicanie prelekcji demonstracjami „nadnaturalnych zdolności” (Foxen 2017: 114–115). Ostoja twierdził, że zdobył je w czasie pobytu w Himalajach. Berkeley Daily Gazette (z 20 października 1934 r.) tak opisywała i reklamowała pokazy Ostoi:

Dr Roman Ostoja, sponsorowany przez Swamiego Yoganandę, założyciela Self-Realization Fellowship z Los Angeles, przeprowadzi serię znakomitych pokazów samokontroli i wykładów w Oakland, Ebell Hall, na ulicy Harrison 1440, w niedzielę, poniedziałek i wtorek o godzinie 20.00. Podejmie tematy: „Nauka natychmiastowego uzdrawiania i pokonywania stanów napięć nerwowych” wraz z demonstracją (niedziela); „Co dzieje się dziesięć minut po śmierci” (poniedziałek); „Rozwijanie magnetycznej potęgi woli” (wtorek). Dr Roman Ostoja jest człowiekiem Zachodu. Odbył surowy trening w jaskiniach wiedzy w Himalajach. Mistrzowie Wschodu docenili jego zaangażowanie i szczerość i powierzyli mu świętą misję niesienia Boskiej Wiedzy Wschodu ludziom Zachodu. Spędził wiele lat na opracowaniu uproszczonej metody nauczania, metody przystosowanej do potrzeb człowieka Zachodu, niewypaczającej jednak istoty nauk Wschodu. Przybywszy do Ameryki, dr Roman Ostoja odwiedził z wykładami Uniwersytet Harvarda, Uniwersytet Kolumbia i Ann Harbor [Ann Arbor, Uniwersytet Michigan – A. Ś.], a także Uniwersytet Południowej Kalifornii w Los Angeles. Występował również przed różnymi medycznymi i naukowymi gremiami i osobistościami, m. in. przed Albertem Einsteinem. Wszędzie spotykał się z uznaniem. Nie tylko prowadzi wykłady i naucza, ale także demonstruje zdolności telepatyczne oraz sztuki z pogranicza życia i śmierci, które są dowodem jego tak zwanych nad-ludzkich mocy. Cuda te prezentuje jako świadectwo tego, że człowiek Zachodu jest zdolny do kontrolowania sił kosmicznych (Dr. Roman Ostoja Lecture in Oakland 1934: 6, tłum. A. Ś.).

W tym okresie Ostoja nawiązał bliski kontakt ze znanym amerykańskim pisarzem i publicystą Uptonem Sinclairem (1878–1968), który wówczas był żywo zainteresowany problematyką spirytyzmu, mediumizmu i telepatii (Arthur 2006: 224). Sinclair organizował m. in. w swoim domu w Pasadenie pokazy Ostoi i brał w nich udział nie tylko jako obserwator, ale także jako czynny uczestnik. Z jego inicjatywy w jednym z takich pokazów uczestniczyli fizycy i matematycy Albert Einstein, Richard C. Tolman, Paul Epstein (Foxen 2017: 116; Arthur 2006: 245; Brian 1996: 215). Sinclair opublikował relacje z pokazów Ostoi w niewielkiej broszurze pt. Dr. Roman Ostoja Demonstrations (ok. 1960/1965), uczynił także Ostoję bohaterem jednej ze swych książek Mental Radio (1930, jogin był pierwowzorem fakira i cudotwórcy o imieniu Jan). 

Największe zainteresowanie budziła chętnie demonstrowana przez Ostoję umiejętność wchodzenia w stan pozornej śmierci. Przebieg takiej demonstracji szczegółowo opisał Attila von Sealay (Szalay) (daty nieznane) hollywoodzki fotograf, ale też jogin i spirytysta, który prowadził eksperymenty z wykorzystaniem urządzeń nagrywających dźwięk w celu zarejestrowania głosów osób zmarłych. Sealay, który, jak podkreśla, sam był świadkiem wielu nadnaturalnych zdolności Ostoi, pisał, że Biały Jogin wielokrotnie i na różne okresy (od trzech godzin do kilku dni) wprowadzał się w stan pozornej śmierci po to, by udowodnić, że człowiek może przez długi czas przebywać w stanie zawieszonej aktywności życiowej, bez konieczności odżywiania się. Samą demonstrację (odbyła się w lipcu 1932 r. w Inglewood w Kalifornii ­– Ostoja został pogrzebany na boisku piłki nożnej, na którym następnie rozegrano mecz) opisywał następująco:

W celu wykluczenia jakiejkolwiek możliwości oszustwa miejsce pochówku zostało wybrane przez grupę prominentnych mieszkańców, którym przewodził burmistrz i który także wynajął grabarzy. Podjęto wszelkie możliwe zabezpieczenia, aby mieć pewność, że powietrze nie będzie mogło przedostać się do grobu za pośrednictwem jakiegokolwiek przewodu, czy w inny sposób; że nie znajduje się w nim [grobie – A. Ś.] zbiornik powietrza. Te same osoby dostarczyły trumnę – zwykłe sosnowe pudło, które także zostało szczegółowo zbadana. Urzędnicy nalegali, aby Ostoja – na wypadek szkód fizycznych czy śmierci – podpisał oświadczenie zwalniające ich z wszelkiej odpowiedzialności. Podpisawszy oświadczenie, Ostoja stał z rękami opuszczonymi wzdłuż ciała, wpatrując się hipnotycznym wzrokiem w jakiś odległy punkt. Wkrótce jego ciało zaczęło sztywnieć, potem stało się już całkiem sztywne, a on upadł w przód, prosto w ramiona dwóch mężczyzn, którzy stali obok, gotowi by go pochwycić. 

Wprowadził się w stan „samadhi”. W czasie tego procesu przesunął język w tył i połknął, sprawiając, że powietrze nie mogło ani wejść do płuc, ani z nich wyjść. Kilku lekarzy […] szczegółowo go zbadało i stwierdziło, że absolutnie nie wyczuwają pulsu, bicia serca, ani śladów oddechu na lustrze przyłożonym do ust Ostoi. Wszystko wskazywało na martwego człowieka, sztywnego, zimnego, jego skóra miała kolor popiołu […]. Kiedy zaczął zapadać zmierzch, grabarze […] zaczęli wydobywać trumnę […], wieko zostało odpieczętowane i otwarte. Hrabia leżał dokładnie tak, jak został ułożony, jego ciało było sztywne i zimne, twarz szara. Widzowie patrzyli na żywego umarłego człowieka. Lekarze raz jeszcze przeprowadzili dokładne testy – wszystkie potwierdziły brak jakichkolwiek reakcji.

Po około pięciu minutach powieki Ostoi zaczęły trzepotać, jego ciało przeszedł gwałtowny wstrząs. Na twarz zaczął pomału wracać kolor. W dłoń włożono mu szklankę wody, którą łapczywie pił. W pięć minut później wydawał się być w stanie swego normalnego zdrowia (Sealay 1952: 27–28, tłum. A. Ś.).   

Sam Ostoja twierdził, że pozostając w stanie tej pozornej śmierci, wyprojektowuje swoje ciało astralne na zewnątrz i jako widz bierze udział w pokazie. Sealay pisze, że – zgodnie z zapewnieniami Ostoi – podczas demonstracji opisanej powyżej, jogin „bawił się na meczu o wiele lepiej niż inni kibice” (Sealay 1952: 28).

O Ostoi i jego umiejętnościach pisał Leonidas Dudarew-Ossetyński (1910–1989, polonus zamieszkały w Kalifornii, kronikarz życia polonijnego, a także aktor, reżyser, dziennikarz), który miał możliwość bezpośredniego obserwowania działalności jogina. Ossetyński szczegółowo opisywał umiejętność zapadania w stan pozornej śmierci, czego Ostoja miał nauczyć się czasie pobytu w Indiach. Ossetyński twierdził, że Ostoja na przełomie lat 20. i 30. XX w. podróżował po Indiach, gdzie przez kilka lat zgłębiał wiedzę na temat ciała ludzkiego i jego funkcjonowania. „Gdy jogowie orzekli, że stał się <<mistrzem i panem własnego ja>> […], podjął się najcięższej próby <<uśmiercenia>> siebie na okres 14 dni. Dokonał tego po powrocie z Indii w obecności tłumu, na cmentarzu Inglewood w powiecie Los Angeles […]”. Jak podaje dziennikarz – jogina, który zatrzymał akcję swojego serca umieszczono w trumnie i zakopano w ziemi: „Po 14 dniach mogiłę odkopano, trumnę wyciągnięto na wierzch i otwarto wieko. Dr Ostoja nie oddychał, wyglądał jak martwy. Zaczęto się obawiać, że naprawdę umarł. Obawy okazały się płonne. Po kilkunastu minutach serce zaczęło normalnie pracować, na twarzy ukazały się rumieńce, <<nieboszczyk>> ożył” (Dudarew-Ossetyński 1980: 6). Ossetyński opisywał także inne „fakirskie” umiejętności Ostoi, które ten demonstrował w trakcie publicznych pokazów – rozbijanie kilofem kamieni ułożonych na jego piersiach, chodzenie po rozbitym szkle, seanse zbiorowej hipnozy, czytanie na odległość, kontrolowanie cudzych myśli. Wspominał też o aktorce Mary Ellen Kay (1929–), ponoć uczennicy Ostoi, która podczas jednego z pokazów została przez jogina wprowadzona w stan pozornej śmierci, umieszczona w trumnie i przysypana piaskiem. Ossetyński podkreślał, że „był to pierwszy wypadek <<pogrzebania żywcem>> niewiasty. Dotychczas jogowie <<uśmiercali>> wyłącznie mężczyzn” (Dudarew-Ossetyński 1980: 7)

W polskiej prasie ezoterycznej ukazał się tylko jeden artykuł Ostoi. W 1928 r. na łamach „Odrodzenia” wydrukowano jego tekst pt. Droga otwarta (autor został podpisany jako „Roman Ostoja, Hollywood-Calif., Ameryka”) będący komentarzem do tekstu chiromanty Bolesława Trebora Sen na jawie opublikowanego nieco wcześniej w tym samym periodyku (Ostoja 1928; Trebor 1927). W swoim artykule Ostoja wspiera głos Trebora i przekonuje o realności „sfery błogości nadziemskiej”, do której każdy człowiek ma drogę otwartą, o ile uda mu się wyjść poza percepcję czysto zmysłową i poprzez kontemplację zacznie poszukiwanie drzwi prowadzących do sfery nadnaturalnej.  

Ostoja był autorem książek: Mind made visible (1928); Body and mind control (1949); Infinite Science: The Quintessence of All Science, Scripture, Philosophy, Psychology and Religion: lesson no. 1, course no. 2 (ok. 1975). W języku polskim ukazała się tylko ta ostatnia praca. Książka była wydana trzykrotnie (w tłumaczeniu Leonidasa Dudarewa-Ossetyńskiego, nazwisko tłumacza zostało podane tylko w pierwszym wydaniu): 1) w 1956 r. w formie odbitki powielaczowej: R. Ostoja, Nieskończona Wiedza. Cenne wskazówki Dr. Ostoji, jak zdobyć w doczesnym życiu szczęście, powodzenie, bogactwo i zdrowie, uzupełniona o zdjęcia przedstawiające Ostoję m. in. w czasie jego demonstracji; 2) w 1979 r. przez Wielkopolskie Stowarzyszenie Różdżkarzy jako część materiałów instruktażowo-metodycznych (do użytku wewnętrznego): R. Ostoja, Psychotronika w praktyce, cz. II: Wskazówki jak zdobyć zdrowie szczęście oraz technika łatwej regeneracjo organizmu; 3) w 1991 r. przez Centralę Usługowo-Wytwórczą „Różdżkarz” w serii „Radiestezja, geotronika, biotronika, psychotronika”, 6'79: R. Ostoja, Wskazówki, jak zdobyć zdrowie, szczęście oraz technika łatwej regeneracji organizmu człowieka.

Agata Świerzowska

Literatura: Arthur A., 2006, Radical Innocent: Upton Sinclair, New York; Brian D., 1996, Einstein: a life, New York; Dr. Roman Ostoja Lecture in Oakland, „Berkeley Daily Gazette”, 20 października 1934, s. 6; on-line: https://news.google.com/newspapers?id=mjMyAAAAIBAJ&sjid=xuQFAAAAIBAJ&pg=4051,4250576&hl=pl; Dudarew-Ossetyński L., 1979, Piękna aktorka przez Polaka żywcem pogrzebana, [w:] R. Ostoja, Psychotronika w praktyce, cz. II: Wskazówki jak zdobyć zdrowie szczęście oraz technika łatwej regeneracjo organizmu, Poznań, s. 5–8 (jest to przedruk artykułu, który pod tym samym tytułem ukazał się w „Nowy świat. The Polish Morning World”, 1.07. 1954, s. 5); Foxen A., 2017, Biography of a Yogi: Paramahansa Yogananda and the Origins of Modern Yoga, New York; Ostoja R., 1928, Droga otwarta, „Odrodzenie”, r. 8, z. 7, s. 18–21; on-line: https://www.sbc.org.pl/dlibra/publication/10659/edition/9899/content?ref=desc; Sealay A., S. Williams, 1959, Man of Miracles, „The Fate Magazine”, t. 6, nr 12 (grudzień), s. 26–31; Sinclair U, 1930, Mental Radio, Springfield; on-line: https://archive.org/stream/mentalradio005537mbp/mentalradio005537mbp_djvu.txt; Sinclair U., [ok. 1960/1965], Dr. Roman Ostoja Demonstrations [książka bez daty i miejsca wydania]; Trebor B., 1927, Sen na jawie, „Odrodzenie”, r. 7, z. 11, s. 2–3 oraz cz. II, z. 12, s. 5–7; on-line: https://www.sbc.org.pl/dlibra/publication/10647/edition/9888/content?ref=desc.

Słowa kluczowe: fakir, jogin, samadhi, hipnotyzm, pozorna śmierć