Henryk Kuna, (ur. 6 listopada 1879 w Warszawie, zm. 17 grudnia 1945 w Toruniu), mąż Ewy Kuniny, eurytmistki, polski rzeźbiarz żydowskiego pochodzenia, malarz, nauczyciel akademicki, w latach 1932–1939 profesor Wydziału Sztuk Pięknych Uniwersytetu Stefana Batorego w Wilnie, członek założyciel Stowarzyszenia Artystów Polskich „Rytm” (1921).

Wychowywał się w środowisku ortodoksów żydowskich, pogrążonym w tradycjach średniowiecznych i niemal całkowicie odciętym od społeczeństwa chrześcijańskiego, nie tylko przez odrębny strój, język, wyznanie i zwyczaje, ale również murem wzajemnych niechęci, uprzedzeń i przesądów. Przodkami Kuny byli cadycy i rabini, on sam także kształcił się na rabina. Mieszkał wtedy w Ciechanowie, poświęcając większość czasu studiowaniu ksiąg Starego Zakonu i komentarzy do nich.

W 1900 r. Kuna rozpoczął naukę jako wolny słuchacz w pracowni Konstantego Laszczki w Akademii Sztuk Pięknych w Krakowie. W 1903 r. dzięki otrzymanym nagrodom Kuna wyjechał do Paryża, gdzie uległ fascynacji twórczością Augusta Rodina, a potem także awangardowymi twórcami takim jak: Modigliani, Zadkine, Maillol czy Despiau. Pod wpływem nowej sztuki w twórczości artysty dokonały się głębokie przemiany. Od postrzępionej i porytej bryły na modłę Rodina przeszedł on do bryły o powierzchniach zwartych i gładkich. Zaczął dbać o płynność i rytmiczność linii, o elegancję konturu i o piękno sylwety.

W latach 1912–1924 artysta odniósł szereg sukcesów za granicą. Na XII Biennale weneckiej w roku 1920 rząd włoski nabył jego Głowę dziewczynki w kapturku z marmuru dla Galleria d’Arte Moderna w Wenecji. Na wielkiej wystawie sztuki polskiej w Paryżu w roku 1921 rząd francuski zakupił Popiersie kobiece z brązu. W rok później zaś wystawa posągów Kuny (i akwarel Stanisława Noakowskiego) cieszyła się dużym powodzeniem w Mac Lean’s Gallery w Londynie. Jeden z posągów nabył wówczas Haldane Mackfall, autor poczytnej w swoim czasie, tłumaczonej również na język polski Historii malarstwa.

Podczas Międzynarodowej Wystawy Współczesnej Sztuki Dekoracyjnej w Paryżu w 1925 r. marmurowa rzeźba Kuny Rytm zdobiła niewielki prostokątny dziedziniec pawilonu polskiego. Obecnie jest w posiadaniu polskiej ambasady w Paryżu. Posąg zwany Rytmem ukazuje postać kobiecą o dojrzałych kształtach, z opadłą do stóp szatą. Zamieszana lub zawstydzona przymyka oczy i unosi do góry ręce. Koncepcja tego posągu zajmowała artystę przez wiele lat. Pierwsza redakcja rzeźby sięga 1920 r. Z 1922 r. pochodzi wariant wykonany z hebanu. Inna wersja posągu, odlana z brązu, znajduje się od 1929 r. w parku Skaryszewskim w Warszawie.

W roku 1931 artysta wziął udział w konkursie na projekt pomnika Mickiewicza, który zaplanowano na placu Orzeszkowej w Wilnie. Projekt pomnika zaprojektowany przez Kunę miał wznosić się na szczycie wysokiego cokołu – filaru przypominającego Światowida, z głowicą o czterech twarzach-maskach i trzonem otoczonym dwunastoma płaskorzeźbami w trzech kondygnacjach (znajdowały się tutaj sceny z Dziadów), wykutymi w granicie. Wysokość całego pomnika miała wynosić przeszło 17 m, wysokość posągu – 6 m. Posąg poety, wykonany z brązu, artysta przedstawił w postawie stojącej, lewą ręką przyciska do piersi książkę, prawą trzyma nad głową, ocieniając oczy, chroniąc je jakby od nadmiernego blasku. Poeta ubrany został na modłę antyczną – z półobnażoną piersią, w płaszczu i sandałach. Pomnika nie udało się zrealizować, głównie na skutek ksenofobicznej nagonki prasy wileńskiej. Zachowały się jednak gotowe do zamontowania fragmenty monumentu (m. in. płaskorzeźby cokołu) przechowywane w Instytucie Sztuki w Wilnie i Muzeum Narodowym w Warszawie.

Ostatnimi zachowanymi pracami Henryka Kuny są: gipsowa grupa Walka (Zwycięstwo) z 1942 r. oraz akwarele o tematyce martyrologicznej.

Zofia Krasnopolska-Wesner

Literatura: Anders H., 1972, Rytm. W poszukiwaniu stylu narodowego, Warszawa; Kubaszewska H., 1986, Słownik artystów polskich i obcych w Polsce działających. Malarze, rzeźbiarze, graficy, t. IV, Wrocław; Krzywicki T., 2006, Szlakiem Adama Mickiewicza po Nowogródczyźnie, Wilnie i Kownie. Przewodnik, Warszawa; Wallis M., 1959, Henryk Kuna, Warszawa.

Słowa kluczowe: Ewa Kunina, rzeźba