„Okul'tizm i Joga”, właśc. „Оккультизм и Йога”, (dalej: „OiJ”). Rosyjskojęzyczne czasopismo emigracyjne założone i wydawane przez Aleksandra Asiejewa (Александр Михайлович Асеев), lekarza, okultystę, propagatora Agni Jogi.

Historia „OiJ” ściśle splata się z bigrafią Asiejewa. Czasopismo wychodziło najpierw w Jugosławii (1933–1936), potem w Bułgarii (1936–1939), a następnie w Paragwaju (1952–1977) i w USA (1978–1982), a następnie w latach 1983–1994 pod innymi nazwami i w innej redakcji również w USA oraz w Australii. Wiosną 1933 r. Asiejew, mieszkający wówczas w Belgradzie, zainicjował wydanie czasopisma „OiJ”, w którym od pierwszego numeru pojawiały się artykuły Nikołaja Roericha (Николай Константинович Рерих), poświęcone wiedzy ezoterycznej, przede wszystkim pojmowanej zgodnie z postteozoficzną nauką Agni Jogi (Żywej Etyki). Almanach nie ograniczał się jednak do poglądów głoszonych przez Roericha i jego zwolenników – miał stać się trybuną różnych kręgów ezoteryków rosyjskich, którzy po 1917 r. znaleźli się na emigracji. Dzięki tolerancji światopoglądowej Asiejewa, czasopismo wystrzegało się udziału w sporach rosyjskich okultystów, chociaż artykuły poświęcone Agni Jodze zajmowały w nim najwięcej miejsca. Czasopismo przynosiło straty, które Asiejew pokrywał z własnych skromnych  dochodów wiejskiego lekarza. Pełnił on funkcję redaktora, autora artykułów, prowadził korespondencję z innymi autorami oraz czytelnikami, zajmował się kwestiami prenumeraty i rozliczeniami finansowymi. W 1937 r., z powodu wzrostu cen w Jugosławii, Asiejew zdecydował się na drukowanie czasopisma w Bułgarii (Sofia), gdzie ukazały się trzy numery (nr 8–10). Latem 1938 r., z przyczyn finansowych, wyszedł ostatni (10) przedwojenny numer „OiJ”. W czasie wojny czasopismo nie wychodziło. Asiejew wznowił wydawanie „OiJ” w 1952 r. w Paragwaju (Asunción) pod wpływem korespondencji z Jeleną Roerich (Елена Ивановна Рерих). W Paragwaju czasopismo wychodziło do 1977 r. (nr 11–66). Numer 67 w 1978 r. wydało Słowiańskie Towarzystwo Jogi w San Francisco (Славянское Общество Йоги), a numer 68 w 1982 r. miał wydać, także w San Francisco, Awraam Szifrin (Авраам Шифрин) z Izraela. W latach osiemdziesiątych Asiejew przekazał wydawanie czasopisma Rosyjskiemu Towarzystwu Ezoterycznemu w Nowym Jorku (Русское Эзотерическое Общество в Нью-Йорке), oraz Walentynie Nagel (Валентина Сергеевна Нагель) z Australii. W Nowym Jorku „OiJ” przekształcił się w almanach „Aum” („Аум”), który wychodził w latach 1987–1993, a w Australijskiej Adelajdzie w „Feniksa” („Феникс”), gdzie był wydawany w latach 1983–1994. Ostatnie lata życia Asiejew spędził w Chile, gdzie zmarł prawdopodobnie w wieku 89 lat.

Redakcja. W różnych latach w skład kolegium redakcyjnego oprócz dra Asiejewa wchodzili: Boris Arow (Борис Аров), Grigorij Bostunicz (Григорий Бостунич), prof. N. Krasinski (Н. Красинский), Władimir Łotin (Владимир Лотин), Nikołaj Nikitin (Николай Никитин), Jelena Roerich (Елена Рерих), prof. Nikołaj Roerich, Nina Rudnikowa (Нина Рудникова, dr Gieorgij Szklawer (Георгий Шклявер) i in.

Stałe rubryki. Stałe rubryki „OiJ”: Свободная трибуна (Wolna trybuna); Перекличка сотрудников (Forum współpracowników); Художественно-литературный отдел (Dział literacko-artystyczny); Книги, брошюры и периодические издания на русском и иностранных языках полученное для отзыва (Książki, broszury i czasopisma po rosyjsku i w innych językach przesłane do recenzji); Издательский отдел (Dział wydawniczy); Духовное движение за рубежом и в Советской России (Duchowość za granicą i w Sowieckiej Rosji); Памяти ушедших (Pamięci tych, którzy odeszli).

Wątek polski. Wątek polski „OiJ” to przede wszystkim kilkanaście artykułów Błażeja Włodarza, polskiego ezoteryka, astrologa ze Złotokłosa (woj. mazowieckie), korespondenta Asiejewa, tłumacza na język polski okultystycznych powieści Wiery Kryżanowskiej-Rochester (Вера Ивановна Крыжановская), zwolennika Agni Jogi, i propagatora diety bezmięsnej. Artykuły Włodarza ukazały się w pięciu numerach „OiJ”: 24, 25, 26, 27 i 43, wydanych w Asunción. W numerze 24 znalazła się notatka pt. Оккультное значение музыки (Okultystyczne znaczenie muzyki) (Włodarz 1961: 107); w numerze 25, w całości poświęconym pamięci Wiery Kryżanowskiej-Rochester, Włodarz był autorem trzech artykułów o rosyjskiej pisarce-okultystce, urodzonej w Warszawie: В. И. Крыжановская-Рочестер. Критико-биографические заметки (W.I. Kryżanowska-Rochester. Szkic biograficzny) (Włodarz 1961: 31–65);  Где родилась В. И. Крыжановская? (Gdzie urodziła się W. I. Kryżanowska) (Włodarz 1961: 73–75); Список произведений В. И. Крыжановской-Рочестер (Spis publikacji W.I. Kryżanowskiej-Rochester), wspólnie z Asiejewem (Włodarz 1961: 125–136). W numerze 26 opublikowano kontynuację szkicu biograficznego Kryżanowskiej (Włodarz 1962: 68–83) oraz eseje Как писала В. И. Крыжановская-Рочестер (Jak pisała W.I. Kryżanowska-Rochester) (Włodarz 1962: 99–100) i В защиту младших братьев (W obronie braci mniejszych) (Włodarz 1962: 102). W numerze 27 znalazło się zakończenie szkicu o Kryżanowskiej (Włodarz 1963: 62–80). Do numeru 43, poświęconego sprawom zdrowego i etycznie właściwego żywienia, Włodarz napisał aż cztery artykuły: Основы чистого вегетарианства (Podstawy czystego wegetariaństwa  z wyjaśnieniami i przypisami autora) (Włodarz 1969: 53–65); Письмо из Польши (List z Polski) (Włodarz 1969: 70–77); Вегетарианские предприятия общественного питания (Wegetariańskie punkty zbiorowego żywienia) (Włodarz 1969: 80–82) oraz Болезнетворные привычки и нормы питания (Szkodliwe dla zdrowia przyzwyczajenia i zasady żywienia) (Włodarz 1969: 111–113). Można przypuszczać, że głównym źródłem wiedzy Asiejewa o polskiej ezoteryce był właśnie Włodarz, a także dr T. Drobny z Indiany w USA, który regularnie przysyłał Asiejewowi do zrecenzowania i zareklamowania wszystkie publikacje swojej oficyny „Ludziom Dobrej Woli”. Asiejew pisze o tych wydaniach i ich inicjatorze bardzo entuzjastycznie w dziale Книги и журналы полученные для отзыва (Książki i czasopisma przysłane do recenzji). Informacje o najnowszych okultystycznych wydaniach w języku polskim zostały zamieszczone w następujących numerach: 20 („OiJ” 1959: 168); 24 („OiJ” 1961: 152–153); 26 („OiJ” 1962: 141–144); 28 („OiJ” 1963: 145–146); 31 („OiJ” 1964: 147); 32 („OiJ” 1965: 156); 34 („OiJ” 1966: 142–143); 40 („OiJ” 1968: 136–137); 48 („OiJ” 1971: 146); 53 („OiJ” 1973: 161–162); 56 („OiJ” 1973: 148); 64 („OiJ” 1976: 143).

Interesujące wątki polskie można znaleźć także w korespondencji Asiejewa z Jeleną i Nikołajem Roerichami. Wśród nich sprawa zgody na przekład Agni Jogi na język polski udzielonej trzem tłumaczom: Włodzimierzowi Tarło-Mazińskiemu, Antoniemu Januszkiewiczowi oraz Wacławowi Liwskiemu – tzw. afera w związku z przekładem Agni Jogi na język polski. Ostatecznie ukazał się przekład Liwskiego. To wydanie wywołało ostrą reakcję Roerichów przede wszystkim w związku z adnotacją zamieszczoną na okładce, że jest to tłumaczenie z języka angielskiego, a nie – zgodnie z prawdą – z rosyjskiego. Sytuację zaostrzyła także niewielka, ale miażdżąca recenzja Józefa Świtkowskiego na tę książkę w „Lotosie” (11/1936), (zob. list J. Roerich do Asiejewa z 08.10.1936, zob. Е. И. Рерих, Н. К. Рерих, А. М. Асеев 1996: т. 2 oraz listy J. Roerich do Liwskiego z 01.12.1936 i 09.03.1937: http://www.studfiles.ru/preview/6007480/page:21/; data dostępu 01.07.2016).

Monika Rzeczycka

Literatura: Рерих Е. И., Рерих Н. К., Асеев А. М., 1996, „Оккультизм и Йога”: летопись сотрудничества: сборник,  сост: Д. Н. Попов, Н. А. Усачёва, т. 1–2, Москва; Кудрявцев В. Б., 2011, Периодические и непериодические коллективные издания русского зарубежья, 1918–1941: опыт расширенного справочника в 2 ч., Москва; Сводный каталог (база данных) печатных изданий Русского Зарубежья 1918–1991 годов: Библиогр. указ., 2010, Москва, http://www.statearchive.ru/assets /files/svodny_catalog_rz.pdf (data dostępu 01.07.2016); Rzeczycka M., 2010, Wtajemniczenie. Ezoteryczna proza rosyjska końca XIX – początku XX wieku, Gdańsk, s. 135–139.

Miejsca przechowywania: Государственный архив Российской Федерации ГАРФ, Москва (nr: 3, 5, 11, 12, 14, 15, 16, 29, 30, 46, 47, 64); Государственная публичная историческая библиотека (ГПИБ, Москва: nr 2, 6, 8); Дом русского зарубежья им. А.Солженицына (ДРЗ: nr 9, 16, 19, 20, 22, 23, 43, 47–52, 54, 65);  Русская общественная библиотека имени И.С. Тургенева, Paris (nr 7, 28–30, 43,47, 50); elektroniczna wersja 52 numerów „OiJ” (nr 1–3, 5, 12–22, 24–28, 31–35, 37–60, 62–64): http://www.razym.ru/naukaobraz/nauchnopopul/140455-amaseev-red-okkultizm-i-yoga-52-vypuska.html (data dostępu 1.07.2016)

Słowa kluczowe: czasopismo, Rosja, emigracja, teozofia, postteozofia, Joga, publicystyka, rosyjska emigracja, Agni Joga, Żywa Etyka, wegetarianizm