Wassily Kandinsky, Wasilij Kandyński, (Василий Кандинский), (1866–1944), malarz, poeta, teoretyk abstrakcjonizmu. Urodził się w Moskwie, tam też w 1886 r. rozpoczął studia prawnicze, których nie ukończył. W roku 1896 udał się do Monachium, aby studiować na Akademii Sztuk Pięknych, do której dostał się za drugim razem. Studiował w grupie pod kierownictwem Franza von Stucka. Wcześniej Kandinsky pobierał lekcje rysunku w szkole Antona Ažbe.

Czas spędzony w Murnau, gdzie zamieszkał wraz z Gabrelą Münter, okazał się jednym z najbardziej płodnych okresów twórczych Kandinskiego. W roku 1901 malarz założył grupę artystyczną Die Phalanx, z której w bezpośrednim twórczym kontekście powstała słynna formacja Der Blaue Reiter. W roku 1912 została opublikowana pierwsza teoretyczna praca Kandinskiego pt. O duchowości w sztuce. Idea sztuki jako przejawu wewnętrznej konieczności duchowej artysty była oparta zarówno na nowych rozwiązaniach w sztuce (ekspresjonizm, abstrakcjonizm), jak i na ideach nurtów ezoterycznych. W książce pojawia się nazwisko rosyjskiej teozofki Heleny Bławatskiej, z traktatami której malarz zapoznał się już w 1904 r. Rozważania Kandinskiego zawarte w traktacie nie są również pozbawione wpływów koncepcji antropozoficznych.

Rok 1907, podczas którego malarz przeżywał kryzys twórczy, stał się początkiem spotkania z dziełami Rudolfa Steinera, a potem bezpośrednio z ich autorem. W tym samym roku Kandinsky uczestniczył w kongresie teozoficznym, który okazał się przełomowym zarówno dla malarza, jak i austriackiego okultysty. Steiner wygłosił wówczas lekcje o symbolice formy i kolorów opartej na estetycznej koncepcji J. W. Goethe. Teoria ta legła u podłoża przyszłego centrum antropozoficznego w Dornach – Goetheanum. W tym samym roku Kandinsky napisał pierwszy cykl wierszy. Trzy lata później powstała pierwsza praca abstrakcyjna i została ukończona książka O duchowości w sztuce.

W latach 1909–1914 Kandinsky stworzył cztery kompozycje sceniczne (Zielony dźwięk, Żółty dźwięk, Czarne i białe, Fioletowa kotara), w sposób niezwykły połączone ideowo i artystycznie z dramatami-misteriami Steinera (Die Pforte der Einweihung, Die Prüfung der Seele, Der Hüter der Schwelle, Der Seelen Erwachen).

Swoistym podsumowaniem była kolejna praca teoretyczna Kandinskiego pt. Punkt i linia a płaszczyzna z 1926 r. Projekcja artysty oparta na holistycznym oglądzie świata pozwala na ujrzenie innej perspektywy otaczającej rzeczywistości. Kandinsky opisał formy przeniesienia tego poszerzonego o duchowe doświadczenia oglądu na przestrzeń wypowiedzi artystycznej.

Swoim doświadczeniem artystycznym Kandinsky dzielił się, wykładając w Bauhaus, gdzie pracował w latach 1922–1933. Z powodu napiętej sytuacji politycznej naziści zamknęli uczelnię, a malarz wyemigrował do Francji, gdzie pozostał już do końca życia.

Diana Oboleńska

Literatura: Kandyński W., 1996, O duchowości w sztuce, przekł. S. Fijałkowski, Łódź; Kandyński W.,  2019, Punkt i linia a płaszczyzna, przekł. S. Fijałkowski, Łódź; Oboleńska D., 2014, De Imaginatione. О эзотерической имагинации в русской культуре начала ХХ века, Gdańsk; Washton Long R.-C., 1987, Occultism, Anarchism, and Abstraction: Kandinsky’s Art. Of the Future, „Art Journal”, vol. 46, No. 1; Weiss P., 1985, Kandinsky and the Symbolist Heritage, „Art Journal”, Vol. 45, No. 2; Кандинский В., 1999, О понимании искусства. Стихотворения и статьи 1910–1920-х годов, вст. ст. и под. текста Б. Соколова, „Знамя”, № 2.

Słowa kluczowe: Kandinsky, antropozofia, teozofia, O duchowości w sztuce