Andrzej Kajfosz, (1889–1970), syn robotnika leśnego Jana Kajfosza i Marii z domu Samiec, był liderem Polskiego Towarzystwa Teozoficznego na Zaolziu. Po tragicznej śmierci ojca, przeprowadził się z matką do Karwiny, gdzie uczęszczał do polskiej szkoły i pracował w kopalni. Prawdopodobnie najpierw zetknął się ze środowiskiem spirytystów śląskich, którzy bardzo aktywnie działali od początku XX w. w Zagłębiu Ostrawsko-Karwińskim. Wkrótce sam zaczął studiować książki ezoteryczne. Według rodzinnej tradycji, już w 1908 r., a więc jako dziewiętnastolatek, Kajfosz został członkiem praskiej loży czeskiej sekcji Towarzystwa Teozoficznego. W lutym 1913 r. ożenił się z Zuzanną z domu Roszka i osiadł w Nydku, ale aż do 1920 r. dojeżdżał do pracy na kopalni w Zagłębiu Ostrawsko-Karwińskim. Ukończył kursy języków niemieckiego i esperanto, których potem sam nauczał w Karwinie, Trzyńcu i w Nydku. Zajmował się również sadownictwem, pszczelarstwem i introligatorstwem.

4 maja 1919 r. z inicjatywy Kajfosza zostało założone Polskie Towarzystwo Teozoficzne. Władze Towarzystwa ukonstytuowały się 10 sierpnia tegoż roku, Kajfosz został wówczas prezesem i funkcję tę piastował do końca istnienia tej organizacji w latach pięćdziesiątych. Główną siedzibą Towarzystwa stał się Nydek na Zaolziu, które po podziale Śląska Cieszyńskiego znalazło się po czechosłowackiej stronie.

Od czerwca 1919 r. organem prasowym Towarzystwa stał się miesięcznik „Wyzwolenie”, w sierpniu 1920 r. przemianowany na „Teozofię”. Redakcja mieściła się najpierw w Wiśle, a funkcję głównego redaktora pełnił tamtejszy nauczyciel, Andrzej Podżorski (1886–1971). Od września 1920 r. została ona przeniesiona do Nydku, a ster prac redaktorskich przejął Kajfosz (Zahradnik 1989: 217). Kajfosz nie chciał, by Towarzystwo, któremu przewodził, weszło w struktury Towarzystwa Teozoficznego z siedzibą w Adyarze. Z czasem przeszedł na pozycje teozofii chrześcijańskiej, mieszczącej się w szerokim nurcie ezoterycznego chrześcijaństwa. W przeciwieństwie do pozostałych polskich organizacji teozoficznych, które zrzeszały przede wszystkim osoby wywodzące się z inteligencji, Towarzystwo Teozoficzne Kajfosza gromadziło górników i ludzi mieszkających na wsi. Wśród jego członków było też znacznie mniej kobiet niż w pozostałych organizacjach teozoficznych tego typu.

Po zakończeniu II wojny światowej Kajfosz próbował reaktywować działania Polskiego Towarzystwa Teozoficznego, jednak ze względu na wrogość czechosłowackich władz komunistycznych przetrwało ono jedynie do początku lat pięćdziesiątych. Nie porzucił jednak swoich zainteresowań ezoterycznych, które znalazły swój wyraz w jego licznych tekstach. Kajfosz pozostawił ogromną spuściznę literacką. Najpierw pisał artykuły do „Wyzwolenia” i „Teozofii”. Następnie w latach trzydziestych, gdy trudne warunki materialne uniemożliwiły dalsze wydawanie czasopisma, zajął się tworzeniem własnych ksiąg, z których nieliczne zachowały się w rękopisach. Żadna z jego prac nigdy nie została opublikowana – zazwyczaj są one znane tylko z tytułu. Pierwsza księga obejmująca prawie 600 stron nosiła tytuł Tłumaczenie Objawienia Świętego Jana według odsyłek wraz z wykładem w duchu ezoterycznego chrześcijaństwa i mistyki (Nydek 1934).

Tytuły prac Andrzeja Kajfosza (chronologicznie):

Tłumaczenie Objawienia Świętego Jana według odsyłek wraz z wykładem w duchu ezoterycznego chrześcijaństwa i mistyki (Nydek 1934), O czasach ostatecznych (Nydek 1934), Pokuta (Nydek 1936), Wykład 26 rozdziału Dziejów Apostolskich w duchu ezoterycznego chrześcijaństwa i mistyki (Nydek 1936), O napominamiu (Nydek 1938), O odpuszczeniu grzechów i mocy Chrystusowej (Nydek 1938), Zmartwychwstanie Chrystusa i wniebowstąpienie (Nydek 1950), Zesłanie Ducha Świętego (Nydek 1950), O skazitelności i nieskazitelności (Nydek 1951), Rodowód Marii, matki Jezusa (Nydek 1953), Rodowód i narodzenie Jezusa Chrystusa (Nydek 1953), O wyzwoleniu spod panowania zakonu przez wiarę (Nydek 1953), Jedność życia uniwersalnego w wszechświecie (Nydek 1955–1956), trylogia Alfa i Omega (Nydek 1955–1958), Droga prowadząca do nieśmiertelności (Nydek 1966), Inwolucja i ewolucja (Nydek 1967), Złote myśli (Nydek 1968), Podstawowe zasady życia duchowego (Nydek 1969).

Tytuły prac Andrzeja Kajfosza, których czas powstania nie jest znany:

Komentarz do Pięcioksiągu, O odkupieniu, O odpoczynku i poświęceniu, O jawnogrzesznicy i światłości świata, Przyszłość według księgi proroka Micheasza, O modlitwie Jezusowej, O pokarmach, O cierpieniu i umacnianiu wiary i zbawienia, Wniebowzięcie, Stworzenie świata, Chrzest, Sąd ostateczny.

Józef Szymeczek, Izabela Trzcińska

Literatura: Szymeczek J., 1996, Towarzystwo Teozoficzne, „II Biuletyn Ośrodka Dokumentacyjnego Kongresu Polaków w Republice Czeskiej”, Czeski Cieszyn, s. 26–35; Szymeczek J., 1998, Kajfosz Andrzej, [w:] Bibliografický slovník Slezska a Severní Moravy, Sešit 10, red. L. Dokoupil, Ostrav, s. 78–79; Szymeczek J., 2016, Ruch teozoficzny na Śląsku Cieszyńskim (Zaolziu) od początku XX wieku do 1952 roku, [w:] Obszary i przestrzenie edukacji. Meandry – konteksty – dylematy, red. E. Karcz-Taranowicz, Opole, s. 297–304; Zahradnik S., 1989, Czasopiśmiennictwo w języku polskim na terenach czechosłowackich, Opole.

Słowa kluczowe: teozofia, Polskie Towarzystwo teozoficzne, ezoteryczne chrześcijaństwo