Agni Joga w Polsce
Agni Joga w Polsce. Agni Joga (z sanskrytu agni – ogień, joga – kontrola, jarzmo, jedność, pełnia, połączenie), nazywana także nauką Żywej Etyki to dwudziestowieczny, synkretyczny system religijno-filozoficzny, obejmujący oryginalną, panteistyczną kosmologię, antropologię, duchowość i etykę. Jego twórcami byli rosyjscy okultyści Jelena i Nikołaj Roerichowie (według ich relacji rzeczywistym inicjatorem doktryny był himalajski mędrzec mahatma Moria, którego tożsamość i status ontologiczny pozostają przedmiotem sporów). System Agni Joga czerpie zarówno z rozmaitych tradycji duchowości Orientu, jak i zachodniej tradycji ezoterycznej. Według tej doktryny, ewolucja Wszechświata w jego wymiarze materialnym i duchowym, powinna przebiegać w zgodzie z kosmiczną harmonią. Szkoła czerpała z myśli religijnej hinduizmu i buddyzmu, duchowości dawnej Słowiańszczyzny, dziedzictwa zachodniej tradycji ezoterycznej, filozofii rosyjskiego kosmizmu, dorobku myśli teozoficznej, a także z ówczesnych teorii naukowych i paranaukowych.
Przesłanie Morii zostało zawarte w cyklu ksiąg Agni Jogi. Treść tych prac, opublikowanych anonimowo, zapisywała po rosyjsku Jelena Roerich. Podstawowy kanon Agni Jogi stanowi jedenaście ksiąg, z których pierwsze trzy mają charakter wprowadzenia: 1. Листы Сада Мории. Зов (1924); 2. Листы Сада Мории. Озарение (1925); 3. Община (1926). Kolejne księgi (od czwartej do jedenastej) należą do właściwego cyklu Agni Jogi, zwanego niekiedy Znakami Agni Jogi (Знаки Агни Йоги). Są to: 4. Агни Йога (1929); 5. Беспредельность (1930); 6. Иерархия (1931); 7. Сердце (1932); 8. Мир Огненный, który został wydany w trzech oddzielnych woluminach (cz. I. 1933, cz. II. 1934, cz. III. 1935); 9. Аум (1936); 10. Братство (1937); 11. Надземное (1938). Księgi tego cyklu na język angielski przetłumaczyła bliska współpracowniczka Roerichów i adeptka Agni Jogi Frances R. Grant. Staraniami zwolenników rosyjskich okultystów, już od lat trzydziestych XX w. sukcesywnie pojawiały się przekłady ksiąg Agni Jogi na inne języki europejskie. Jelena Roerich, zgodnie z zaleceniami mistrza Morii, przekazywała prawa do przekładu tylko zaufanym tłumaczom, którzy nie tylko podzielali wyrażone w księgach poglądy, ale mieli także wiarygodne rekomendacje od przyjaciół. Kluczowe w procesie wyboru tłumacza i wydawcy (najczęściej w jednej osobie) było zachowanie wierności przekładu wobec oryginału, a także podobieństwo szaty graficznej książki publikowanej w języku obcym do jej pierwszego wydania.
Pierwsze udokumentowane świadectwa zainteresowania doktryną Agni Jogi w Polsce pochodzą z 1935 r.. Wtedy właśnie niezależnie od siebie pojawiło się kilka listów z prośbami o zgodę na tłumaczenie ksiąg Agni Jogi na język polski. Z prośbami tymi wystąpili Włodzimierz Tarło-Maziński, Antoni Januszkiewicz i Wacław Liwski, którzy podkreślali potrzebę rozpropagowania Agni Jogi w Polsce. Jako piewszy zgodę na przekład czwartej księgi cyklu oraz prac Nikołaja Roericha otrzymał Tarło-Maziński. Dwaj pozostali tłumacze otrzymali zgodę warunkową. Jelena Roerich wykluczyła przyznanie komukolwiek wyłącznych praw do przekładu, a tym bardziej przyznaniu komukolwiek plenipotencji do wyłącznego reprezentowania doktryny i ruchu w Polsce.
Włodzimierz Tarło-Maziński najprawdopodobniej nie podjął się próby przekładu. Pierwszym przekładem księgi przypisywanej mistrzowi Morii był czwarty tom cyklu pt. Agni Joga, w tłumaczeniu Wacława Liwskiego, który wydał tę książkę własnymi staraniami w 1936 r.. Na okładce pracy znalazł się niezgodny z prawdą napis „Tłumaczenie z angielskiego“ (w rzeczywistości przekład dokonywany był z języka rosyjskiego). Przekład został bardzo niepochlebnie zrecenzowany w czasopiśmie ezoterycznym „Lotos” (anonimowy autor recenzji, być może Józef Świtkowski, jak wynika z treści tekstu, nie słyszał wcześniej o Agni Jodze i dorobku Roerichów). Informacje o manipulacji dotyczącej języka przekładu oraz o negatywnej recenzji dotarły do Jeleny Roerich, która oceniła tę sytuację bardzo krytycznie. Z niekompletnej korespondencji rosyjskiej okultystki z Wacławem Liwskim i Aleksandrem Asiejewem wynika, że polski tłumacz otrzymał reprymendę, po czym pokajał się i uzyskał przebaczenie, a także warunkową zgodę na przekład księgi Wspólnota.
Po raz kolejny nazwisko Roerichów pojawiło w „Lotosie” we wrześniu 1937 r. (rocznik IV, zeszyt 9) – opublikowano artykuł Nikołaja Roericha (którego nazwano profesorem Mikołajem Rerichem z Pekinu), zatytułowany Ślady myśli w przekładzie Janiny Duninowej. Tekst przedrukowano z czasopisma „Okkultizm i joga”. W listopadzie tego samego roku „Lotos” zamieścił list Jeleny Roerich (w numerze – Heleny Rerich), zatytułowany Do Przyjaciół wraz z komentarzem autora o inicjałach J. D. (zapewne Janina Duninowa).
Agni Jodze poświęcona jest znaczna część czasopisma okultystycznego „Feniks” wydawanego przez Jerzego Znamierowskiego i Wacława Liwskiego, którego jedyny numer ukazał się w 1938 r..
Próba rozpowszechnienia w Polsce doktryny Agni Jogi zakończyła się niepowodzeniem. Księgi zostały wydane w niewielkim nakładzie i dotarły do ograniczonego grona czytelników.
Kolejne próby zainteresowania polskiego społeczeństwa Agni Jogą zostały podjęte dopiero po II wojnie światowej niezależnie od siebie między innymi przez Błażeja Włodarza, Marię Błaszkiewicz i Marinellę Braszkę.
Przemysław Sieradzan
Literatura: Rzeczycka M., Sieradzan P., 2017, Międzynarodowa afera z tajemną księgą w roli głównej (Warszawa – Naggar – Wisła – Asunción: 1936–1937), [w:] Magia ksiąg, księgi magii. Księga pamiątkowa poświęcona profesor Irenie Fijałkowskiej-Janiak, pod red. D. Oboleńskiej i U. Patockiej-Sigłowy, Gdańsk; „Lotos. Miesięcznik poświęcony rozwojowi i kulturze życia wewnętrznego”, 1936, R. 3, z. 12, s. 382; „Lotos. Miesięcznik poświęcony rozwojowi i kulturze życia wewnętrznego oraz wartościom twórczym polskiej myśli transcendentnej”, 1937, R. 4, z. 9, s. 269–271; Письма Е. И. Рерих в девяти томах, т. V, http://secretdoctrine.ru/library/pages?id=8360600 (24.03.2017).
Słowa kluczowe: Agni Joga, Jelena Roerich, Wacław Liwski, Włodzimierz Tarło-Maziński, Aleksandr Asiejew, Błażej Włodarz, Moria, stosunki polsko-rosyjskie