Kutz Tadeusz

 

Tadeusz Karol Kutz, (1906–1934), pisarz, popularyzator, nauczyciel, autor licznych książek i artykułów. Pisał m. in. na temat spirytyzmu, hipnotyzmu i telepatii.


Zdjęcie z II zjazdu prehistoryków
Źródło: „Z Otchłani Wieków”, 1931, nr 3, s. 41.

Tadeusz Karol Kutz ukończył gimnazjum (obecnie liceum) im. Mikołaja Reja w Warszawie oraz dwuletnie studium pedagogiczne, a następnie rozpoczął naukę na Uniwersytecie Warszawskim. Głównym przedmiotem jego zainteresowań była archeologia prehistoryczna, której poświęcił wydaną pośmiertnie książeczkę Zabytki neolityczne z jam mieszkalnych w Pokwitowie (pow. Miechów) (1936). Studiów wprawdzie nie zdążył ukończyć, lecz swoim zainteresowaniom dał wyraz w licznych pracach o tematyce archeologicznej i historycznej, najczęściej popularyzatorskich (np. Giżanka, 1932). Pisał m. in. do „Tygodnika Ilustrowanego”, „Naokoło Świata”, „Wiadomości Ludoznawczych”, „Ilustracji”, „Kuriera Warszawskiego”, „Iskier”, „Echa Warszawskiego” oraz „Kuriera Czerwonego”. Był też redaktorem miesięcznika „Świat Nadzmysłowy” (1933). Opublikował ponadto wiele książek, poruszających m. in. tematykę spirytyzmu, hipnotyzmu itp., a także powieści historycznych, w których pojawiał się wątek nawiedzonych miejsc czy duchów. Szczególnie interesowały go dzieje Warszawy, dlatego porównywano go czasem do Wiktora Gomulickiego (Ś.p. Tadeusz Kutz 1934: 4). Jego najbardziej znane powieści to: Tajemnica arsenału (1929), W podziemiach Warszawy. Powieść dla młodzieży z czasów powstania styczniowego (Warszawa, po 1933), oraz W szponach zdrajcy (1931). Kutz wygłosił także szereg odczytów popularno-naukowych na antenie radiowej, m. in. na następujące tematy: Tajemnice podziemi warszawskich (10.07.1931); Upiory na Zamku Warszawskim (16.11.1931); Jeden dzień pod ziemią (4.01.1932); Szlakiem umarłych bogów (29.03.1932); O skarbach w ziemi ukrytych (28.06.1932), Nieznane osobliwości Małopolski (24.10.1932); Przechadzka po Warszawie sprzed 25-ciu wieków (31.12.1932); Pogaństwo w dobie dzisiejszej (9.05.1933). 


Zdjęcie z III zjazdu prehistoryków
Źródło: „Z Otchłani Wieków”, 1933, nr 3, s. 42.

Niemniej ważnym obszarem jego zainteresowań były zjawiska paranormalne, które pochłonęły go do tego stopnia, że nawiązał kontakt z Warszawskim Towarzystwem Psycho-Fizycznym, gdzie m. in. dzielił się obserwacjami dotyczącymi znachorstwa (Rzewuski 1929: 71). Wziął też – jak sam wspomina – udział w kilkudziesięciu seansach spirytystycznych, w tym ze słynnym medium tamtych czasów – Janem Guzikiem (Kutz [1928]: 11–17). Równocześnie sam próbował rozwinąć własne zdolności paranormalne, był bowiem przekonany, że niemal każdy nimi w mniejszym lub większym stopniu dysponuje. Miał na tym polu – jak stwierdzał – pewne osiągnięcia, o czym przekonał się m. in. na seansie niedaleko Pajęczna pod Częstochową, w którym wziął udział jako medium (Kutz [1928]: 17). Kutz uczestniczył też w słynnym eksperymencie ateńskim próbującym udowodnić istnienie telepatii. Nie wykazał jednak na tym polu większych uzdolnień. Natomiast nabyta wiedza i doświadczenie pozwoliły mu napisać szereg książek i broszur o tematyce parapsychicznej, z których Tajemnice magów i fakirów. Podręcznik praktyczny zawierający doświadczenia z dziedziny magii i fakiryzmu [1929] oraz Praktyczny kurs hipnotyzmu w 10 lekcjach [1929] zyskały uznanie środowisk zajmujących się zjawiskami paranormalnymi (Bibliografia 1929: 86–87). Jego publikacje spotykały się też czasem z wrogością, np. broszura Wywoływanie duchów i demonów [1931], która była fragmentem książki Tajemnice magów i fakirów, ściągnęła na niego zarzut szerzenia praktyk satanistycznych (Praktyki… 1930: 1). Kutz przełożył również pracę Richarda Foultona, Wywoływanie duchów. Praktyczny kurs spirytyzmu z ilustracjami (1934). Oryginału tej książki ani jakichkolwiek informacji o jej autorze nie udało się jednak odszukać.


Tadeusz Kutz w warszawskich podziemiach
Źródło: „Tygodnik Ilustrowany”, 1926,
nr 17, s. 190.

Według Tadeusza Kutza istniały cztery stanowiska wyjaśniające zjawiska obserwowane na seansach: teoria energetyki, teoria okultystyczna, teoria siły psychicznej i teoria spirytystyczna. Podział ten wykazuje wyraźne podobieństwa do zamieszczonego w pracy Richarda Foultona, jednak Kutz wprowadza pewne zmiany i wyciąga inne wnioski. A zatem teoria energetyki, zgodnie z Foultonem i za Cesarem Lombrosem (1835–1909), miała uznawać za przyczynę zjawisk paranormalnych przemianę energii jednego rodzaju w jej inny rodzaj. Tę hipotezę Kutz jednak odrzuca, ponieważ – jak zauważa – w przyrodzie zawsze istnieje czynnik pośredniczący w takiej zamianie, natomiast w przypadku zjawisk obserwowanych na seansach nie udaje się go wskazać. Odrzucił on również teorię okultystyczną, mówiącą o istnieniu równoległego świata elementali, astrosomów, astroidei czy egregorów, uważał je bowiem za wytwór wyobraźni i nie znajdował na ich obecność żadnych dowodów. Z kolei dwie następne teorie wyróżnione przez Kutza, a także przez Foultona, czyli teoria siły psychicznej i teoria spirytystyczna, przyczyny zjawisk obserwowanych na seansach upatrywały w wyjątkowo subtelnej materii nazywanej często fluidem, którą medium wydobywało z siebie i – być może – również z otoczenia. Jednak według teorii siły psychicznej fluid ten medium mogło kształtować przy pomocy własnych myśli i wyobrażeń, natomiast według teorii spirytystycznej służył on duchom zmarłych do „rzeźbienia” widzialnych form, co pozwalało im manifestować swoją obecność.

Foulton obie te teorie odrzucił na rzecz teorii astralnej, która przyjmowała istnienie świata elementali, astrosomów itp., wyprowadzała go jednak z teorii eteru. Natomiast według Kutza teorię siły psychicznej należało wykluczyć, ponieważ myśli medium nie mogły kształtować materializowanych zjaw z tego względu, że zjawy te bywały w idealny sposób podobne do osób, które miały wyobrażać, a których medium nie znało. Zjawisko to wyjaśniano wprawdzie możliwością telepatycznego odbioru wizerunku przywoływanej osoby, jednak w takiej sytuacji medium nie mogłoby aż tak wiernie uformować obrazu. Tymczasem Kutz w swojej praktyce odnotował liczne przypadki idealnego podobieństwa. Dlatego zdecydował się przyjąć hipotezę spirytystyczną, za którą przemawiały również – jego zdaniem – zjawiska obserwowane bez obecności medium (np. w nawiedzonych domach), jak też nikomu nieznane a uzyskane podczas seansu informacje, których wiarogodność została sprawdzona. Poza tymi czterema teoriami Kutz nadmieniał jeszcze o wyjaśnieniach przypisujących zjawiska obserwowane na seansach zbiorowej halucynacji lub sugestii, ewentualnie świadomemu wykorzystywaniu ludzkiej naiwności i wreszcie działaniu sił zła. Uważał je jednak, w świetle zaobserwowanych przez siebie faktów, za bezsensowne.


Nekrolog
Źródło: „Kurier Warszawski”, 1934, nr 234, s. 16.

Tadeusz Karol Kutz zmarł w wieku zaledwie dwudziestu ośmiu lat. We wspomnieniu o nim napisano: „Walka o byt materialny, ta nieodłączna towarzyszka pracowników naukowych, zmogła jego siły i przyczyniła się do przedwczesnej śmierci” (Ś.p. Tadeusz Kutz 1934: 4). Został pochowany w Warszawie na Cmentarzu Ewangelicko-Augsburskim.

 

Anna Mikołejko

 

Literatura: Ber W., 1934/1935, Ś.p. Tadeusz Karol Kutz, „Światowid”, t. 16, s. 115–116; Bibliografia, 1929, „Zagadnienia Metapsychiczne” nr 23/24, s. 86–87; Kutz T., [1928], Doświadczenia spirytystyczne (stoliki wirujące). Podręcznik praktyczny do urządzania seansów spirytystycznych, Warszawa; Kutz T., [1929], Praktyczny kurs hipnotyzmu w 10 lekcjach, Biała; Kutz T., [1929], Tajemnice magów i fakirów. Podręcznik praktyczny zawierający doświadczenia z dziedziny magii i fakiryzmu, Biała; Kutz T., [1929], Wywoływanie duchów i demonów, Biała; Kutz T., [1931], Potęga telepatii, b. m. w.; Praktyki satanistyczne w ruinach zamku w Gołogórach, 1930, „ABC. Nowiny Codzienne”, nr 265, s. 1; Rzewuski S., 1929, Sprawozdanie z działalności Warszawskiego T-wa Psycho-Fizycznego za r. 1929, „Zagadnienia Metapsychiczne”, nr 23/24, s. 71; Ś.p. Tadeusz Kutz, 1934, „Kurier Warszawski”, nr 236, s. 4.

 

Słowa kluczowe: Warszawskie Towarzystwo Psycho-Fizyczne, „Świat Nadzmysłowy”, Wiktor Gomulicki, Jan Guzik, Richard Foulton, Cesare Lombroso, eksperyment ateński, elementale, astrosomy, astroidee, egregory, teoria energetyki, teoria okultystyczna, teoria siły psychicznej, teoria spirytystyczna, teoria astralna, teoria eteru