Co to jest okultyzm?, N.N. Czaplin. Już w przedmowie Czaplin podkreśla, że w czasach mu współczesnych (lata 20. XX w., Polska międzywojenna) zauważyć można było wzmożone zainteresowanie okultyzmem. Na rynku pojawiało się wiele książek, broszur (samodzielnie wydawanych przez autorów), wykładów, eksperymentów (tych najwięcej!), seansów spirytystycznych, różnych form aktywności ludzi praktykujących szeroko rozumianą hipnozę itp. Czaplin konstatuje, że zainteresowanie to niewątpliwie nosi masowy charakter. Tym niemniej, równocześnie, ten masowy ruch i zainteresowanie okultyzmem wykazują brak podstawowej wiedzy na temat okultyzmu. Przy czym, według Czaplina, niewiedzę tę przejawiają nawet osoby praktykujące hipnozę i prowadzące wykłady na ten temat. W związku z powyższym, Czaplin wyjaśnia, że celem jego broszury jest przedstawienie w krótkiej formie celów i podstaw okultyzmu. Natomiast temat ten rozwinie w zapowiadanej przez siebie książce W czwartym wymiarze, która pomyślana była jako kontynuacja tego tematu. W broszurze tej Czaplin przedstawia w krótkiej formie najważniejsze zagadnienia dotyczące okultyzmu – jego cele, charakter i strukturę wewnętrzną. Czaplin traktuje okultyzm jako rodzaj wiedzy wychodzącej poza wąskie ramy oficjalnej nauki, opierającej się na światopoglądzie materialistycznym, ograniczonym jedynie do tego, co jest poznawalne dla człowieka za pomocą pięciu zmysłów. Dla Czaplina okultyzm (pojęcie to pisze zawsze wielką literą) to wiedza, która łączy w sobie wszystkie dziedziny nauki, dlatego że obejmuje swymi badaniami prawa fizyki, chemii, biologii, matematyki, astronomii, przyrodoznawstwa, medycyny itd. W starożytności wiedza ta była podzielona na Małe Misteria i Wielkie Misteria. Pierwsze z nich odpowiadały kursom średniego stopnia, drugie – były już naukami specjalistycznymi na najwyższym poziomie. Łacińskie słowo occultus oznacza „tajemny”, co wskazuje z kolei na to, że wiedza ta przeznaczona była dla wybrańców. W starożytności stanowiła ona przywilej kapłanów, którzy byli ludźmi wtajemniczonymi w arkana okultyzmu. Posiadali oni umiejętność kierowania siłami przyrody, a nawet posiadali władzę nad ludźmi. Fakt ten rodził określone niebezpieczeństwa, dlatego starano się dopuszczać do tej wiedzy ludzi wybranych, sprawdzonych, którzy musieli wykazać się uczciwością, szlachetnością charakteru, altruizmem, wybitną inteligencją, silną wolą. Jako przykład nadużywania tego rodzaju wiedzy Czaplin podaje hipnozę. Innym przykładem była inkwizycja, gdyż Czaplin uważa, że umiejętności mediumiczne były przyczyną męczeńskiej śmierci na stosie tych, którzy ją posiadali. Przy czym Czaplin przyznaje, że prawdy, które głosił wówczas Giordano Bruno, w czasach współczesnych autorowi otwarcie głosili chociażby teozofowie. Czym w takim razie jest według Czaplina okultyzm? Autor definiuje go jako system filozoficzny będący syntezą wszystkich dziedzin wiedzy, mający na celu badanie boskich praw, praw panujących we Wszechświecie oraz badanie istoty, jaką jest człowiek. Okultyzm bada zarówno zjawiska widzialne, jak i niewidzialne, tj. niedostrzegalne przez człowieka. Według Czaplina naczelną zasadą stosowaną w okultyzmie jest prawo analogii, które pozwala odnosić zasady funkcjonowania zjawisk w świecie widzialnym do zjawisk zachodzących w świecie niewidzialnym, przyjmując jednocześnie za podstawę refleksji twierdzenie, że to, co na górze, odpowiada temu, co na dole. Tak więc Czaplin, formułując definicję okultyzmu, odwołuje się do podstawowych zasad hermetyzmu (zasada analogii, zasada rytmu, zasada przyczynowości, zasada biegunowości). W centrum uwagi Czaplina znajduje się okultystyczna relacja świata widzialnego do świata niewidzialnego, czyli problem poznania sił działających we Wszechświecie niewidzialnych dla człowieka. Czaplin przy tym podkreśla, że nie ma zjawisk obiektywnie niewidzialnych. Problemem są jedynie ograniczenia ludzkich organów poznawczych. Jako przykład autor podaje mikroskop, który umożliwia człowiekowi badanie bakterii, czy teleskop, wykorzystywany do badania gwiazd. Do tej kategorii niewidzialnych sił zaliczyć można również elektryczność czy magnetyzm. Czaplin wymienia trzy drogi praktykowania okultyzmu: drogę religijną, drogę naukową i drogę religijno-naukową. Droga religijna jest drogą świętych, u jej podstaw leży bezgraniczna miłość i bezwarunkowy altruizm. Druga droga jest drogą naukowców, pozbawioną znamion miłości i ograniczoną do rozumu. Dla tej drogi charakterystyczny jest egoizm, „bezlitośnie zmiatający ze swej drogi wszystko, co mu na niej zawadza” (Czaplin 1927: 22). Dlatego tylko pierwsza droga prowadzi do duchowego samodoskonalenia, ale jest ona jednocześnie drogą najtrudniejszą, którą podążają jedynie wybrańcy. Trzecia droga, jest wariantem pośrednim pomiędzy dwoma powyższymi. Religijność jest tu rozumiana jako przestrzeganie w życiu zasad moralnych i religijnych. Natomiast u podstaw naukowości powinna leżeć idea Boga. Innymi słowy, trzeci wariant oznacza sztukę połączenia wiary i rozumu. Według Czaplina, tylko wtedy można zostać okultystą. Czaplin wymienia sześć głównych działów okultyzmu: 1) okultyzm ogólny (poddziedziny: filozofia hermetyczna, jest ona synonimem okultystycznej filozofii; metafizyka; genealogia, czyli nauka o przyczynach duchowych; nauka o liczbach, czyli hietografia); 2) alchemia (nauka badająca prawa przyrody na niższych poziomach bytu), 3) astrologia (nauka o fizycznej, fizjologicznej i psychologicznej budowie ciał niebieskich, które rozpatrywane są jako istoty rozumne; o ich wzajemnym wpływie, o ich wpływie na przyrodę, ewolucję ziemi, narodów i pojedynczych ludzi; badanie Tarota – „konspektu całej starożytnej egipskiej Mądrości” (Czaplin 1927: 24)), 4) magia (nauka o ukrytych siłach przyrody i o umiejętności kierowania nimi), inaczej też zwana „Medycyną Hermetyczną” (Czaplin 1927: 24), 5) „psychurgia” (dzisiaj – parapsychologia; nauka o ukrytych siłach człowieka, sposobach ich rozwoju i wykorzystania w praktyce; rozumiana także jako mediumizm, magnetyzm, hipnotyzm, psychometria, telepatia), 6) teurgia (nauka o „wyższych siłach Empirii”, o ich wzajemnych relacjach i o ich przejawach w wymiarze fizycznym (Czaplin 1927: 24)). Czaplin nie zalicza spirytyzmu do żadnej z oddzielnych dziedzin okultyzmu, przyznając jedynie, że stanowi on niewielką część okultyzmu i zaliczyć go należy do mediumizmu. Czaplin przyznaje, że w owym czasie jedynie trzy zakony można było uznać za organizacje zrzeszające ludzi poważnie zajmujących się okultyzmem. Byli to wolnomularze (ci, którzy nie zajmują się polityką, ale wyznaczają sobie wyłącznie cele duchowe), zakon martynistów i zakon różokrzyżowców. W zakończeniu swojej broszury Czaplin zaznacza, że religia tylko wtedy osiągnie swe wyżyny, jeżeli będzie się opierać na nauce, a nauka tylko wtedy stanie się prawdziwa, kiedy zrozumie, że u podstaw wszystkiego leży Praprzyczyna-Bóg.

Anna Chudzińska-Parkosadze

Literatura: Чаплин Н. Н., 1927, Что такое оккультизм?, Варшава.

Słowa kluczowe: Czaplin, okultyzm, wiedza tajemna, religijność