Roman Fiodorowicz Ungern-Sternberg; Baron Robert Nikołaj Maksimilian von Ungern-Sternberg (Барон Роберт-Николай-Максимиилиан (Роман Фёдорович) фон Унгерн-Штернберг); zwany niekiedy Krwawym Baronem lub Szalonym Baronem;  ur. 10 stycznia 1886 r. (29 grudnia 1885 r. wg starego stylu) w Grazu (Austro-Węgry), zm. 15 września 1921 r. w Nikołajewsku. Rosyjski generał, kontrrewolucjonista, watażka, militarysta, apologeta idei panmongolizmu i panazjatyzmu, buddysta, mistyk, okultysta. Propagator wskrzeszenia imperium Czyngis-chana. Bohater powieści Zwierzęta, ludzie, bogowie Ferdynanda Ossendowskiego.

Biografia. Ungern-Sternberg pochodził z arystokratycznego (hrabiowskiego i baronowskiego) rodu Niemców bałtyckich wyznania luterańskiego. Urodzony w Austrii jako syn dwojga poddanych imperatora rosyjskiego Teodora Leonarda Rudolfa von Ungern-Sternberg i Sofii Charlotte von Wimpffen. Jego przodkowie osiedlili się na terytoriach dzisiejszej Estonii w czasach średniowiecza. Miał także korzenie węgierskie, przypisywał sobie także pochodzenie od mongolskiego władcy Batu-chana. Poza swoim ojczystym językiem niemieckim władał także językami rosyjskim, francuskim, angielskim i estońskim, w późniejszym czasie opanował język mongolski. Baron Ungern dorastał wśród lasów, w majątku Hoyningen-Huene nieopodal Rewla (dziś Tallin). Od dzieciństwa cechowały go skłonności do agresji, okrucieństwa i sadyzmu. W latach 1900–1902 uczęszczał do Gimnazjum Nikołajewskiego, z którego został usunięty (zachorował na zapalenie płuc i nie pojawiał się na zajęciach). W 1902 r. został słuchaczem Morskiego Korpusu Kadeckiego w Sankt-Petersburgu, którego nie ukończył, relegowany za naganne sprawowanie. W 1905 r., podczas wojny rosyjsko-japońskiej, wstąpił w szeregi rosyjskiej piechoty, jednak nie zdążył wziąć udziału w walkach frontowych. Wojnę zakończył w randze kaprala. W roku 1906 został słuchaczem Pawłowskiej Szkoły Wojennej, którą ukończył w 1908 r., po czym, na własną prośbę, wstąpił do Zabajkalskiego Wojska Kozackiego w randze chorążego. W 1912 r. awansował na sotnika. Rok później odszedł z wojska i pojechał do Mongolii, chcąc wspierać tamtejszy antychiński ruch wyzwoleńczy. Ten epizod w życiu barona jest niewyjaśniony; według niektórych danych miał współpracować z osławionym rozbójnikiem Dża-Lamą.

Gdy rozpoczęła się I wojna światowa, Roman Ungern powrócił do Rosji i wstąpił w szeregi 34. Dońskiego Pułku Kozackiego, w którego szeregach walczył na froncie austriackim. Pięciokrotnie ranny, za męstwo w boju otrzymał wiele orderów, w tym krzyż św. Jerzego. W 1916 r. dwukrotnie awansował – na podesauła i esauła. W 1917 r. przeniesiony na front kaukaski, gdzie organizował oddziały Asyryjczyków walczących po stronie Rosji. Tam Ungern poznał swojego długoletniego przyjaciela Grigorija Siemionowa.

Ungern z pogardą odniósł się do rewolucji lutowej, którą uważał za zamach stanu organizowany przez pogrążoną w ciemnocie tłuszczę, wymierzony przeciw prawowitej władzy monarszej. W lipcu 1917 r. zorganizował w Irkucku oddział kontrrewolucyjny, wkrótce stał się częścią Buriacko-Mongolskiego Oddziału Kozackiego Grigorija Siemionowa. Formacja ta już w grudniu 1917 r. wystąpiła przeciw rewolucji październikowej i władzy bolszewików.

W 1918 r. Ungern stanął na czele białogwardyjskiej kawaleryjskiej formacji zbrojnej określanej jako Azjatycka Dywizja Konna, składającej się z promonarchistycznie nastawionych Rosjan, Kozaków nadbajkalskich, Buriatów, Baszkirów, Tatarów, Tybetańczyków, Mongołów, Chińczyków i Japończyków. Formacja ta weszła w skład Armii Dalekowschodniej atamana Gieorgija Siemionowa. Działała przede wszystkim na Zabajkalu. Wtedy baron zaczął opracowywać kontrrewolucyjny plan przywrócenia monarchii w Europie i Azji, który miał rozpocząć się od Mandżurii, Mongolii, Chin i Rosji. W lipcu 1919 r. zawarł w Harbinie związek małżeński z mandżurską księżniczką Xi, spokrewnioną z obaloną mandżurską dynastą Qing.

Gdy w połowie 1920 r. Armia Czerwona rozbiła wojska Aleksandra Kołczaka i Grigorija Siemionowa w Buriacji i Zabajkalu, Ungern zaczął przygotowywać się do wkroczenia do Mongolii, okupowanej wtedy przez siły chińskie. Walki między panmongolskimi siłami barona Ungerna i stacjonującymi w Mongolii oddziałami chińskimi trwały od października 1920 r. do lutego 1921 r. i zakończyły się zdobyciem Urgi (obecnie Ułan Bator) przez siły Azjatyckiej Dywizji Konnej (na południu Mongolii Zewnętrznej siły chińskie stawiały opór przez kolejne dwa miesiące). Ungern uwolnił z chińskiego internowania najwyższego mongolskiego dostojnika buddyjskiego Bogdo Gegena i przywrócił go na tron, samemu przyjmując przy tym tytuł chana i zarazem przejmując faktyczną nieograniczoną władzę w państwie (formalnie sprawowaną z sankcji Bogdo Gegena VIII).

Rządy barona Ungerna w Mongolii charakteryzowały się niezwykłym okrucieństwem (kara torur i śmierci wymierzana za drobne przewinienia, regularnie przeprowadzone pogromy Chińczyków i Żydów, rekwizycje żywności). Krwawy baron zainicjował jednak pewne konieczne reformy – otworzył w Mongolii szkołę wojskową, bank narodowy, stworzył podwaliny systemu ochrony zdrowia i administracji.

21 maja 1921 r. Ungern wydał dekret, w którym oznajmił początek ofensywy na terytorium radzieckiej Syberii. W redagowaniu dokumentu miał brać udział polski podróżnik i pisarz Ferdynand Ossendowski. Celem wyprawy miało być zdobycie ogromnych terytoriów Syberii, Zabajkala i Dalekiego Wschodu, połączenie ich z Mongolią i – w dalszej perspektywie – odbudowa panmongolskiego Imperium Czyngis-chana. Panmongolska armia barona Ungerna odniosła spektakularne zwycięstwo nad Jeziorem Gęsim, w pobliżu Dacanu Gusinooziorskiego, lecz w wyniku ofensywy Armii Czerwonej została rozbita. 20 sierpnia 1921 r. samozwańczy chan Mongolski dostał się do niewoli. Decyzja o rozstrzelaniu Krwawego Barona zapadła w Moskwie, rozkaz w tej sprawie wydał przez telefon przewodniczący Rady Komisarzy Ludowych Włodzimierz Lenin. 15 września 1921 r. odbył się proces sądowy w Nikołajewsku, po zakończeniu którego pluton egzekucyjny rozstrzelał Ungerna. Po śmierci barona władca Mongolii Bogdo Gegen nakazał odprawić ceremonie żałobne we wszystkich świątyniach Mongolii.

Światopogląd. Ungern był wyznawcą ultrakonserwatywnych poglądów. Opowiadał się za hierarchicznym modelem organizacji społecznej, opartym na monarchii absolutnej i arystokracji. Gorąco nienawidził idei komunistycznych, socjalistycznych, demokratycznych i egalitarnych. Był wrogiem idei powszechnego prawa wyborczego. Jego światopogląd charakteryzował się skrajnym militaryzmem i bellizmem. Cechowała go mizoginia. Za swoją życiową misję uważał zdławienie rewolucji socjalistycznej. Elementem jego światopoglądu był fanatyczny antysemityzm. Baron Ungern gardził kulturą współczesnej mu Europy, którą uważał za dekadencką i zdegenerowaną. Fascynowały go społeczeństwa Azji. Był zafascynowany postacią Czyngis-chana; marzył o tym, aby odbudować imperium wzorowane na Wielkiej Ordzie stworzonej przez mongolskiego przywódcę. Uważał, że stworzenie ogromnego panmongolskiego imperium jest jego życiową misją.

Ungern od wczesnej młodości był zafascynowany tematyką okultystyczną oraz duchowością Wschodu. W okresie swoich studiów wojskowych miał przyjąć buddyzm wadżrajany (diamentowej drogi), a w okresie późniejszym, jak twierdzą niektórzy biografowie, dostąpić głębszego wtajemniczenia lamaistycznego. Jako samozwańczy chan Mongolii otaczał się buddyjskimi lamami i szamanami. Wszystkie ważne decyzje polityczne i militarne konsultował z jasnowidzami  i wróżbitami.  Jego światopogląd cechował fatalizm i skłonność do posługiwania się kategoriami eschatologicznymi.

Wątki polskie. We władanej przez barona Ungerna Mongolii przebywali dwaj Polscy podróżnicy i pisarze: Fedrynand Ossendowski oraz Kamil Giżycki. Obaj, według własnych, trudnych do weryfikacji, świadectw mieli być doradcami Krwawego Barona. Ossendowski przypisywał sobie współredakcję dekretu samozwańczego chana o rozpoczęciu ofensywy na radziecką Syberię, Giżycki natomiast miał zorganizować na terytorium Mongolii fabrykę granatów i gazów bojowych na potrzeby armii. Według polskiego badacza Witolda Michałowskiego, polscy podróżnicy mieli być depozytariuszami wiedzy o wielkim skarbie barona Ungerna, ukrytego gdzieś na mongolskich stepach. Obaj pisarze opisali Krwawego Barony w swych zbeletryzowanych wspomnieniach Zwierzęta, Ludzie, Bogowie Ferdynanda Ossendowskiego i Przez Urianchaj i Mongolię Kamila Giżyckiego. Zwłaszcza to pierwsze dzieło przyczyniło się do stworzenia legendy o szalonym geniuszu i okultyście-magu opętanym żądzą zabijania wrogów i wskrzeszenia panmongolskiego imperium Czyngis-chana.

Przemysław Sieradzan

Literatura: Белов Е. 2003, Барон Унгерн фон Штернберг: Биография. Идеология. Военные походы. 1920—1921 гг., Москва; Кузьмин С. Л., 2011. История барона Унгерна: опыт реконструкции, Москва; Giżycki K., 1929, Przez Urianchaj i Mongolię, Lwów-Warszawa; Michałowski W., 1990, Tajemnica Ossendowskiego, Warszawa; Michałowski W., 1972, Testament barona, Warszawa; Ossendowski F., 1923, Zwierzęta, ludzie, bogowie, Warszawa.

Słowa kluczowe: Ferdynand Ossendowski, Mongolia