Instytut Metapsychiczny powstał w Warszawie staraniem Tadeusza Sokołowskiego (1877–1966), Kazimierza Wyczałkowskiego (1876–po 1930), H. Karpińskiego i Komitetu Redakcyjnego „Zagadnień Metapsychicznych”. Miał on prowadzić, koordynować oraz upowszechniać badania zjawisk paranormalnych na terenie Polski, a także współpracować z placówkami prowadzącymi podobne badania za granicą.

Instytut został zarejestrowany 21 lutego 1930 r., lecz mógł działać i wcześniej. W Świecie mojego ducha i wizjach przyszłości (1933) Stefan Ossowiecki (1877–1944) wspomina bowiem o eksperymencie przeprowadzonym 29 listopada 1928 r. przez Tadeusza Sokołowskiego, którego przedstawia jako wiceprezesa Instytutu Metapsychicznego. Równocześnie na reprodukowanym w książce potwierdzeniu pozytywnego wyniku eksperymentu widnieje data 29 września 1925 r., a więc o trzy lata wcześniejsza (Ossowiecki 1933: 175). Jasnowidz mógł jednak – trzeba to zastrzec – honorować Sokołowskiego funkcją piastowaną w chwili pisania książki.

Plany utworzenia i sformalizowania działalności Instytutu zaczęły konkretyzować się natomiast w końcu 1928 r. W grudniowym numerze z tegoż roku Komitet Redakcyjny „Zagadnień Metapsychicznych” informował czytelników, iż w związku z nimi włączył do swego składu trzech nowych członków: Tadeusza Sokołowskiego, Zdzisława Szymońskiego (1904–1978) oraz Kazimierza Wyczałkowskiego (Od Komitetu... 1928: 1 nlb.).

Zebranie założycielskie odbyło się 22 kwietnia 1929 r. w lokalu Polskiego Towarzystwa Metapsychicznego (Warszawa, Nowy Świat 1). Wzięli w nim udział przedstawiciele Polskiego Towarzystwa Badań Psychicznych, Warszawskiego Towarzystwa Psycho-Fizycznego, Towarzystwa Metapsychicznego im. Juliana Ochorowicza, Polskiego Towarzystwa Metapsychicznego oraz członkowie Komitetu Redakcyjnego „Zagadnień Metapsychicznych” i zaproszeni goście – ogółem około stu osób. W zastępstwie chorego już, lecz zasłużonego dla tej inicjatywy Ksawerego Watraszewskiego (1853–1929), zebraniu przewodniczył prezes Polskiego Towarzystwa Metapsychicznego – Stefan Kowalski (1870–1934), zaś projekt działalności i organizacji Instytutu przedstawił Kazimierz Wyczałkowski.

Projekt ten zakładał prowadzenie prac badawczych, zapewnienie im odpowiednich warunków oraz patronowanie podobnym pracom na terenie Polski, a także ich koordynowanie. Instytut miał też współpracować z pokrewnymi ośrodkami w innych krajach i wszystkimi instytucjami naukowymi zainteresowanymi jego badaniami. Oprócz prac badawczych miał on także prowadzić szeroko zakrojone prace popularyzacyjne, a zatem „urządzać pogadanki, odczyty, demonstracje, wystawy i ewentualnie prowadzić stałe kursa metapsychiczne” (Sprawy „Polskiego Instytutu…1929: 7). Ponadto miał też sprawować kontrolę „nad zbyt bezczelnym wyzyskiwaniem naiwnej publiczności przez szarlatanów podszywających się pod płaszczyk metapsychiki” (Sprawy „Polskiego Instytutu…1929: 7). Prace te zamierzano uzupełnić również działalnością wydawniczą, a zwłaszcza wydawaniem biuletynu Instytutu. Plany obejmowały wreszcie utworzenie odpowiednio wyposażonej biblioteki, czytelni, sal wykładowych, laboratoriów, gabinetów, a nawet muzeum. Do realizacji tych celów miały posłużyć środki oferowane przez darczyńców oraz pochodzące ze skromnych opłat za udostępnianie biblioteki, sal i sprzętu do eksperymentów, ale liczono także na dofinansowanie z budżetu Ministerstwa Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego.

W pierwotnych planach przedstawiających cele i zadania Instytutu używano nazwy Polski Instytut Metapsychiczny, jednak ostatecznie wpisano go do rejestru 21 lutego 1930 r. jako Instytut Metapsychiczny im. Juliana Ochorowicza (Warszawski dziennik…1930: 135). Prezesem Instytutu został H. Karpiński, zaś wiceprezesem Tadeusz Sokołowski. Z przedstawionych na zjeździe założycielskim planów zapewne jednak niewiele udało się urzeczywistnić, ponieważ trudno znaleźć jakiekolwiek informacje dotyczące dalszych losów Instytutu.

Anna Mikołejko

Literatura: Ossowiecki S., 1933, Świat mego ducha i wizje przyszłości, Warszawa, s. 169–176; Od Komitetu Redakcyjnego, 1928, „Zagadnienia Metapsychiczne”, nr 19/20, s. 1–2 nlb.; Sprawy „Polskiego Instytutu Metapsychicznego, 1929, „Zagadnienia Metapsychiczne”, nr 21/22, s. 3–10; Warszawski dziennik wojewódzki dla obszaru m.st. Warszawy, 1930, nr 21, s. 135, poz. 996.

Słowa kluczowe: Sokołowski Tadeusz, Wyczałkowski Kazimierz, Karpiński H., „Zagadnienia Metapsychiczne”, Ossowiecki Stefan, Szymoński Zdzisław, Polskie Towarzystwo Metapsychiczne, Polskie Towarzystwo Badań Psychicznych, Warszawskie Towarzystwo Psycho-Fizyczne, Towarzystwo Metapsychiczne im. Juliana Ochorowicza, Polskie Towarzystwo Metapsychiczne, Watraszewski Ksawery, Kowalski Stefan