ERA (Elektroniczne Reakcje Abramsa) [Electronic Reactions of Abrams], system niekonwencjonalnej medycyny Alberta Abramsa (1863–1924), stworzony w drugiej dekadzie XX w. w USA. ERA łączyła koncepcje refleksów Abramsa i elektryczności. Miała być podstawą działalności tzw. „czarnych skrzynek” Abramsa i nowej dyscypliny medycznej – radioniki.

Tło historyczno-ideowe. Na przełomie XIX i XX w. miała miejsce tzw. druga rewolucja przemysłowa zwana też rewolucją industrialną. Wyobraźnię społeczeństw Europy i USA zaprzątała elektryczność, radio, gadżety elektryczne. W technice koncentrowano się na inżynierii elektrycznej, fascynowano nowymi technologiami i możliwościami, z których część wchodząca do użycia działała na odległość (np. telegraf i telefon); „niezwykła rewolucja elektryczności [...] niemal unicestwiła przestrzeń i czas” (Thomson 1922, tłum. K. M. H.). W medycynie pierwsza dekada XX w. to okres załamania zaufania do konwencjonalnych leków, wzrastających tendencji do odrzucania medycyny ortodoksyjnej na rzecz leczenia dietą, ćwiczeniami, elektrycznością, odrzucania farmaceutyków z powodu możliwości uzależnień i rzekomego braku skuteczności. W momencie kiedy medycyna akademicka rozszerzyła wachlarz swojej działalności o RTG i EKG, legitymizując poniekąd wykorzystanie nowych technologii w celach medycznych, nastąpił prawdziwy wysyp pseudomedycznych gadżetów elektrycznych i elektromagnetycznych, które miały diagnozować i leczyć choroby poprzez doprowadzanie bądź uwalnianie impulsów elektrycznych z ciała za pomocą określonej ilości „prozdrowotnych” wstrząsów. Wraz z rosnącą popularnością innych gadżetów elektrycznych, takie terapie stawały się coraz bardzie popularne w USA i Europie (Pollack 1984: 109).

Publikacja The Electronic Reactions of Abrams. Pośród wielu osób próbujących szczęścia w nowym sektorze usług, który koncentrował się na sprzedaży urządzeń i terapii związanych z elektrycznością, jedna z nich była wcześniej znana i poważana w szerokich kręgach, także medycznych – Albert Abrams. Jako profesjonalista, Abrams publikował początkowo swoje badania w czasopismach naukowych. W 1917 r. w jednym z renomowanych periodyków medycznych opublikował tekst The Electronic Reactions of Abrams (1917), w którym podważał właściwie podstawy biologii. Tekst wywołał szeroki odzew i falę publikacji, głównie krytycznych, komentujących rzekome odkrycie przez kilka kolejnych lat (BMaBJ 1922; BMJ 1924, 1925; Nature 1925 etc.). Abrams pisał: „uniwersalne prawa fizyki pozostają w zgodzie z przyjętą teorią elektronową, zgodnie z którą ostateczna atomowa podzielność materii jest reprezentowana przez elektron, a nie przez komórkę, stąd archaiczna doktryna komórkowa musi zostać zastąpiona przez Teorię Elektronową” (tłum. K. M. H.). Później deklarował także: „Duchem naszego wieku jest radio i możemy użyć radia w diagnozie” (cyt. za: Pollack 1984: 109, tłum. K. M. H.).

Mechanizm ERA. Publikację The Electronic Reactions of Abrams poprzedzają prace nad tzw. odruchami trzewnymi (visceral reflexes) Abramsa, które stanowiły podstawę diagnozy w nowej metodzie. Pierwszym z badanych i opisanych odruchów był „odruch sercowy Abramsa” (cardiac reflex of Abrams) polegający na zmianie wielkości serca i aorty w odpowiedzi na podrażnienie pokrywającej je skóry (Abrams 1901: 10–12). Lekarz odkrył go poprzez uciskanie klatki piersiowej, a później potwierdził badaniami z użyciem RTG. Drugim z odruchów był odruch płucny (lung reflex) Abramsa (Abrams 1900: 57–58). Oba odruchy były początkowo interesujące dla ówczesnych lekarzy. Niedługo później jednak lista odruchów – wszystkich nazwanych nazwiskiem Abramsa – zaczęła rosnąć w ogromnym tempie (pojawił się m. in. odruch wątrobowy, kolanowy, żołądkowy, aortowy, jelitowy, kręgosłupowy i śledzionowy), a nowe „odkrycia” nadwyrężyły jego wiarygodność (Pollack 1984: 110). Mniej więcej około 1906 r. z szanowanego lekarza w odbiorze środowiska medycznego Abrams przeradza się najpierw w medyka o bardzo radykalnych poglądach, a dalej w szarlatana. Od 1910 r., czyli od wydania książki o spondyloterapii, jest już traktowany z przymrużeniem oka w środowisku medycznym i szerzej – naukowym – ale jego popularność i kariera wciąż nabierały rozpędu. Siedem lat później Abrams opublikował wspominany tekst opisujący ERA – kombinację refleksów Abramsa z elektrycznością (Abrams 1917), który da początek jego wynalazkom takim jak dynamizator, później radioclast i oscilloclast, na których zbił fortunę. Abrams prowadził kursy ich używania za 200 dolarów. Większość diagnoz była diagnozami na podstawie kropli krwi, choć zdarzały się też diagnozy na podstawie próbki odręcznego pisma. Abrams twierdził nawet, że przy pomocy swoich diagnoz może określić wiarę badanego (Pollack 1984: 110–111). Pomimo tych fantastycznych twierdzeń, popularność Abramsa powoli (ale stale) rosła, gdyż dodał on do swojego repertuaru maszynę leczniczą: oscilloclast. W badaniach skuteczności ERA osoby praktykujące ten system rozpoznawały jako ludzką krew – krew chomika lub koguta. W czasie rocznego przygotowania raportu badawczego nad ERA przez Scientific American, Abrams zmarł na gruźlicę. Z raportu wynikało, że tzw. elektroniczne reakcje Abramsa nie istnieją. Wyniki pochodzące z odczytów są konsekwencją albo świadomego oszustwa, albo podświadomości/sugestii, której poddają się praktykujący tę metodę. W najlepszym wypadku są iluzją (Lescarboura 1924: 158–160, tłum. K. M. H.). W raporcie „Scientific American” lamentowano, że w tym smutnym wyniku spraw rozwój elektroniki spowodował wkroczenie różnych rodzajów okultyzmu do medycyny. Laureat Nagrody Nobla w dziedzinie fizyki, prof. Robert A. Millikan zbadał czarne skrzynki Abramsa w październiku 1923 r. w związku ze sprawą sądową. Wniosek Millikana brzmiał: „To urządzenie, które mogło zostać złożone przez dziesięcioletniego chłopca, który wie trochę o elektryczności, by zmylić ośmioletniego chłopca, który nic o tym nie wie” (Van Vleck 2013, tłum. K. M. H.).

ERA, religia i ezoteryzm. Co interesujące z perspektywy religioznawstwa i badań nad ezoteryzmem, przy pomocy badania organizmu Abrams miał mieć możliwość określenia wiary osoby badanej – możliwe miało być wskazanie jednego z pięciu wyznań: katolicyzmu, metodyzmu, adwentyzmu dnia siódmego, teozofii, protestantyzmu oraz judaizmu (Pollack 1984: 111). Wspomniana wśród wyznań religijnych teozofia znalazła się tam nieprzypadkowo – nie tylko była bowiem bardzo popularnym prądem światopoglądowym czy religijnym na przełomie wieków w miejscu, gdzie pracował Abrams – w Kalifornii, ale także sami teozofowie darzyli sympatią medycynę alternatywną (więcej szczegółów dotyczących zaangażowania ezoteryków w metody Abramsa, zob. Albert Abrams).

Karolina Maria Hess

Literatura: Abrams A., 1900. The lung reflex, “The New York Medical Journal”, No. 71; Abrams A., 1901, The Clinical Value of the Heart Reflex, “Medical Record”, No. 59; Abrams A., 1917, The Electronic Reactions of Abrams, “International Clinics”, No. 1 (27^th Series); Albert Abrams and the „E.R.A.” cult, 1924, “The Britain Medical Journal”, Jan. 26, 1(3291); Lescarboura A. C., 1924, Our Abrams Verdict, “Scientific American”, Vol. 131, No. 3; Pollack Ch. V. Jr., 1984, Electronic Therapeutics of Albert Abrams, M.D., “Pharmacy in History”, Vol. 26, No. 2; The Electronic Reactions of Abrams, 1925, “Nature”, 115, s. 789–790, (23 May); Vleck van R., 2013, The Electronic Reactions of Albert Abrams, “American Artifacts”, No. 39.

Słowa kluczowe: Albert Abrams, medycyna alternatywna, instrumenty elektryczne w medycynie, radionika