Konstanty Moes-Oskragiełło, (1850–1910), propagator wegetarianizmu, homeopatii i metod prozdrowotnych związanych ze słowiańszczyzną. Okultysta, erudyta, pasjonat religii blisko- i dalekowschodnich, przez dziesięć lat członek Towarzystwa Teozoficznego. 

1. Biografia. Konstanty Moes urodził się 6 stycznia 1850 r. w Choroszczy (Kot 2011, Górnowicz 2017). Wywodził się z rodziny Moesów pochodzenia holenderskiego, która w XIX w. związała się ze społeczeństwem polskim i spokrewniła z kilkoma rodami szlachty polskiej (J. Minakowski) – pomimo tego gałąź polska rodziny nigdy nie starała się o szlachectwo. Konstanty ukończył szkołę średnią w Polsce, studia skończył w Niemczech. W latach 70. XIX w. powrócił do Warszawy, gdzie zajmował się handlem i przemysłem. Powtórnie wyjechał do Niemiec, by studiować – tym razem medycynę. W nieznanych okolicznościach przyjął do nazwiska człon Oskragiełło, który miał pochodzenie litewskie (Kot 2011, Górnowicz 2017). Znów powrócił do Warszawy, stał się rozpoznawalnym w kraju i za granicą autorem, propagatorem wegetarianizmu. Prowadził zakład leczniczy w Otwocku. Jego działalność lecznicza nie przynosiła jednak spodziewanych korzyści finansowych i ok. 1890 r. zlikwidował ją i przeniósł się do Krakowa. Tam miał zacząć studiować okultyzm i filozofię Wschodu, w związku z czym nauczył się sanskrytu (Kot 2011, Górnowicz 2017). Zmarł 27 stycznia 1910 r., został pochowany w Krakowie na Cmentarzu Rakowickim (kw. XII b).

2. Medycyna alternatywna. Konstanty Moes-Oskragiełło wiele podróżował, poznał biegle kilka języków. Był chorowity (miał problemy z żołądkiem), wypróbowywał na sobie różne sposoby leczenia, co doprowadziło do krytyki niektórych medycznych autorytetów, a także do zainteresowania medycyną naturalną. Został wegetarianinem, co poprawiło jego zdrowie i wygląd. W Otwocku zaczął prowadzić własną działalność leczniczą, o której informacje znaleźć można w jego publikacjach. Posiadał tam liczącą trzy domy posiadłość „Bojarowo”. Wspominał o tym Adam Pług: „On [Michał Elwiro Andriolli] bowiem osiadł pierwszy w tej dziczy, on pierwszy latowisko tutaj urządził, za nim poszedł p. Moes Oskragiełło, a później inni” (Pług 1888: 107). Według innego źródła „w kolejnych latach nad Świdrem rozbudowały się: «Wille Bojarowo», «Wille Świderskie», tzw. «Wille Wiązowskie» z Zamlądzem, Białkiem, Rycicami czy też Jarosław i Józefów” (Rocznik Józefowski 2015: 75). W „Zakładzie Leczniczym Termopatycznym” w Otwocku leczył on poprzez kąpiele słoneczne, wełnianą odzież, wegetarianizm i przy pomocy kumysu (Kot 2011, Górnowicz 2017). Prawdopodobnie był to pierwszy zakład leczniczy w tej miejscowości. Moes-Oskragiełło uważany jest za osobę o największych zasługach dla szerzenia teorii wegetarianizmu w Polsce od lat 80. XIX w. (Bednarz-Grzybek 2013: 20). Polecał on przede wszystkim spożywanie pokarmów surowych. Poza tym propagował zdrową według niego odzież wełnianą – sam nosił odzież wzorowaną na słowiańskiej.

3. Teozofia i Mazdaznan. Choć żaden z autorów wzmiankujących o Moes-Oskragielle nie wspomina o jego zaangażowaniu w ruch teozoficzny, potwierdzenie jego przynależności do Towarzystwa Teozoficznego z siedzibą w Adyarze znaleźć można w archiwum The Theosophical Society in England. Konstanty wstąpił do Towarzystwa Teozoficznego w Anglii 16 grudnia 1892 r. i pozostał jego członkiem przez 10 lat. Oznaczono datę wygaśnięcia jego członkostwa – 14 listopada 1902 r. (Rejestr członków 1982). W sekcji dotyczącej informacji o adresie w rejestrach Towarzystwa Teozoficznego widnieją u niego adresy z Warszawy, Otwocka, jak i Krakowa. Pod nazwiskiem w spisie widniej informacja „Austrian Poland”, wskazująca na złożone pochodzenie. Oskragiełło był czynnym członkiem TT, 15 marca 1983 r. wraz z dr. Józefem Drzewieckim – również wegetarianinem i homeopatą – został członkiem wprowadzającym do Towarzystwa dla Władysława Waldczowicza (Rejestr członków 1893), postaci nieznanej dotąd w badaniach nad polską teozofią. Po 10 latach Moes-Oskragiełło zrezygnował z członkostwa; sądząc po opublikowanym dwa tygodnie później artykule – z powodu jakiegoś konfliktu. W konkurencyjnym światopoglądowo dla teozofów, bo spirytystycznym periodyku „Dziwy życia”, opublikował artykuł krytykujący teozofię, przestrzegający przed nią, zatajając jednocześnie swoje dotychczasowe związki z tą organizacją (Moes-Oskragiełło 1902: 243–245). Poza kontaktami teozoficznymi, Moes-Oskragiełło prowadził korespondencję ze znanymi okultystami w Europie, Indiach i Ameryce – szczególnie często korespondował z Otto Hanishem, znanym szerzej jako Otoman Zar-Adusht Ha'nish, założycielem mazdaznanizmu. Jego biblioteka krakowska liczyła ponad tysiąc tomów.

4. Słowiańszczyzna i Hiperborea. Moes-Oskragiełło uważał Hyperborejczyków za pierwotnych Słowian, o czym świadczy fragment jednej z prac: „Najstarsi dziejopisarze greccy wspominają o «Hyperborejach». Zgodność, jaka zachodzi między opisami tego ludu dokonanymi przez nich, a opisami późniejszymi o Słowianach, jest uderzająca. Dlatego nie waham się uważać pierwszych za Słowian pierwotnych” (Moes-Oskragiełło 1888a: 8). W swojej pracy porównuje on wegetarianizm Hyperborejczyków i Słowian, analizując jego dobroczynny wpływ na zdrowie. Co ciekawe, twierdził on także, że litery głagolicy odpowiadają różnym jarskim pokarmom, a ich porządek ma charakter rytualny i związany jest z rodzajem żertw i obiat (ofiar) składanych bóstwom.

5. Prace autora (wybór). 5.1. Książki: Nauka leczenia jako umiejętność oparta na podstawie przyrodzonej w przeciwieństwie do sztuki lekarskiej czyli medycyny Bracia Jeżyńscy, Warszawa 1885; Odpowiedź na omowy jarstwa czyli wegetaryanizmu panów Omikrona, St. Kramsztyka i A. Mg. z „Kraju” K. Kowalewski, Warszawa 1885; Jarstwo i wełniarstwo w dziejach Słowiańszczyzny, St. Niemier, Warszawa 1888; Przyrodzone pokarmy człowieka i wpływ ich na dolę ludzką, Bracia Jeżyńscy Warszawa 1888. 5.2. Przekłady: A. von Seefeld, Jarosz i jarstwo (wegetaryjanizm), Józef Unger, Warszawa 1884 (przekład i wstęp). 5.3. Inne Autor miał napisać duże dzieło w j. niemieckim, z którego zdążył wydać tylko posumowanie w dwóch broszurach: „Das Heil” i „Das hohere Menschenrecht”. Przekłady jego prac ukazywały się m. in. w j. rosyjskim – m. in. Природная пища человека и влияние ее на жизнь человеческую (1896).

Karolina Maria Hess

Informacja o wpisaniu Dworku Bojarów na listę zabytków w 2014 r.

Publikacje autora w wolnym dostępie:

Literatura: Bednarz-Grzybek R., 2013, Justyna Budzińska-Tylicka (1867–1936). Poglądy na odżywianie, „Lubelski Rocznik Pedagogiczny” t. XXIII; Chrystian August Moes (ID: psb.18685.1), [hasło w:] M. J. Minakowski, Genealogia potomków Sejmu Wielkiego http://www.sejm-wielki.pl/b/psb.18685.1; Górnowicz J., 2017, Oskragiełło z niepamięci, czyli jarskie historie otwockie, Otwock; Hess K., 2019, Czarownicy czy medycy? Polska teozofia a medycyna niekonwencjonalna na przełomie XIX i XX wieku, [w:] A. Anczyk (red.), Czarownice, czarownicy, czary: studia kulturoznawcze i psychologiczne, Kraków; Kot A., 2011, Konstanty Moes-Oskragiełło, http://jura-pilica.com/?zapomniany-weteran,159 [dostęp 5.12.2016]; Moes-Oskragiełło K.,1885, Nauka leczenia jako umiejętność oparta na podstawie przyrodzonej w przeciwieństwie do sztuki lekarskiej czyli medycyny, Warszawa; Moes-Oskragiełło K., 1885, Odpowiedź na omowy jarstwa czyli wegetaryanizmu panów Omikrona, St. Kramsztyka i A. Mg. z „Kraju”, Warszawa; Moes-Oskragiełło K., 1888a, Jarstwo i wełniarstwo w dziejach Słowiańszczyzny, Warszawa; Moes-Oskragiełło K., 1888b, Przyrodzone pokarmy człowieka i wpływ ich na dolę ludzką, Warszawa; Moes-Oskragiełło K., 1902, Tajemnicza Teozofia, „Dziwy życia. Dwutygodnik ilustrowany”, nr 16; Pług A., 1888, Zamiast pokłosia, „Kłosy”, nr 1207, s. 106–107; Rocznik Józefowski, 2015, Lewandowski R. (red.), t. 1., Józefinów; The Theosophical Society in England, Archive, Membership Register Index, 1893 i nast., London; Żukowska A., 2014, Dworek Bojarów w Otwocku zabytkiem, opubl. 12.09.2014 w: http://www.mwkz.pl/archiwum-aktualnosci-lista/797-dworek-bojarow-w-otwocku-zabytkiem.

Słowa kluczowe: Konstanty Moes-Oskragiełło, teozofia, Towarzystwo Teozoficzne, Józef Drzewiecki, wegetarianizm (jarstwo), teozofia i medycyna, medycyna alternatywna, wełniarstwo, Słowianie, Hiperborea, Mazdaznan, Otto Hanish (Otoman Zar-Adusht Ha'nish).