Stefan Kowalski, (ur. 1870 lub 1871, zm. 1934), prezes, a następnie członek honorowy Polskiego Towarzystwa Metapsychicznego w Warszawie, wydawca i redaktor „Zagadnień Metapsychicznych”, autor publikacji i artykułów recenzyjnych z zakresu parapsychologii.

Stefan Kowalski urodził się w Radomiu i tam ukończył gimnazjum, a później kontynuował naukę w prywatnej Szkole Handlowej Leopolda Kronenberga w Warszawie przy Nowym Świecie 49. Szkoła ta przygotowywała pracowników administracji fabrycznej i kolejowej oraz instytucji handlowych, jednak – oprócz wykształcenia zawodowego – dawała swoim słuchaczom także wiedzę ogólną, zwłaszcza z zakresu nauk społecznych. Cieszyła się ona dużą renomą nie tylko ze względu na wysoki poziom i wszechstronny program nauczania, ale również fakt, że nie obawiała się przyjmować uczniów usuniętych za działalność polityczną z innych szkół. Uczęszczali do niej m. in. Jan Dmochowski (1877–1928) – późniejszy profesor i rektor Wyższej Szkoły Handlowej, Artur Oppman, pseud. Or-Ot (1867–1931) – poeta i pisarz, czy Stefan Krzywoszewski (1866–1950) – prozaik, dramaturg i założyciel tygodnika „Świat”. Literackie aspiracje miał także (niezależnie od tego, że poświęcił się bankowości) i Stefan Kowalski, w 1912 r. wydał bowiem tom poezji Po rannej rosie, a dwa lata później powieść Żebrak na tronie. Ostatecznie jednak zainteresowała go etyka, a następnie parapsychologia. Te zamiłowania sprawiły, że został wydawcą i redaktorem „Zagadnień Metapsychicznych” (1924–1929), a po zamknięciu pisma podjął współpracę z „Wiedzą Duchową” i „Hejnałem”. Był także współzałożycielem Polskiego Towarzystwa Metapsychicznego w Warszawie (listopad 1926 r.).

W pierwszej połowie 1927 r. pod egidą tego Towarzystwa i wspólnie z jego członkami, wśród których oprócz Kowalskiego znaleźli się m. in. Andrzej Kowieski, Stanisław Golędzinowski (1903–1980), Daniel Drucki (?–prawdop.1940) i Atenogenes Pawlikiewicz (1882–1941), przeprowadzono szereg eksperymentów z Janem Guzikiem (1873–1928), Arnoldem Radwan-Radziszewskim (1893–po 1937) oraz ledwie czternastoletnim medium Władysławem Zabłockim (1913–prawdop. 1970), używającym pseudonimu Żwirlicz (Grosicki 1927: 69). W tym czasie Kowalski przejął po Pawlikiewiczu obowiązki prezesa (Sprawy Polskiego Instytutu Metapsychicznego 1929: 3).

Nowy prezes został także uhonorowany funkcją przewodniczącego zebrania, na którym zapadła decyzja o utworzeniu Polskiego Instytutu Metapsychicznego (22.04.1929). Wzięło w nim udział ponad sto osób, głównie członków Polskiego Towarzystwa Metapsychicznego, Towarzystwa Badań Psychicznych, Towarzystwa Psycho-Fizycznego i Towarzystwa Metapsychicznego im. Juliana Ochorowicza (Sprawy Polskiego Instytutu Metapsychicznego 1929: 3).

W swoich pracach Kowalski stał na stanowisku, że zjawiska nazywane paranormalnymi są wynikiem nieznanych praw natury, a zdolności paranormalne są właściwością wszystkich ludzi. Rozwój cywilizacyjny doprowadził jednak do ich zaniku, podobnie jak osłabił sprawność fizyczną, ostrość zmysłów, intuicję czy zdolność zapamiętywania. Odkąd rozum stał się wyrocznią, człowiek zamknął się w granicach świata fizycznego i utracił wrażliwość na to, co niewidzialne. Organizm ludzki jednak nieustannie wysyła i odbiera sygnały, które przechowuje w podświadomości. Nie jest wykluczone, że wśród nich znajduje się również to, co zostało odebrane w inny sposób niż za pośrednictwem znanych nam zmysłów i co może ujawnić się jedynie „w momencie przytłumienia krytycznej cenzury mózgu, tj. chwilowego znieczulenia sfery świadomości” (Kowalski 1933: 179).

Podczas eksperymentów z mediami – twierdził Kowalski – obserwowano zjawiska, których nie sposób wyjaśnić inaczej niż przy pomocy hipotezy tzw. szóstego zmysłu oraz hipotezy przyjmującej istnienie światów astralnego i mentalnego dostępnych ciału astralnemu człowieka. Może to także świadczyć, że poza przestrzenią kontrolowaną przez zmysły znajdują się „wyższe plany”, w których bytują istoty obdarzone „wyższą świadomością”, lecz zapewne także nieogarniające całości wszechświata, bo ta dostępna jest jedynie sile stwórczej przypisywanej Bogu (Kowalski 1933: 177). Ma ona zdolność wywoływania ruchu, a co za tym idzie – dawania życia, bowiem „życie to siła przejawiająca się w ruchu, a dążąca do utrzymania każdej odrębności – siła dwuczynnikowa, duchowa, stojąca poza wszelką rozumową analizą, wszystko przenikająca i spajająca, świadoma swego celu, poruszająca i odnawiająca materię w myśl ogólnego planu tworzenia” (Kowalski 1929: 65). Śmierć natomiast oznacza jedynie „przeniesienie niezniszczalnej energii z jednych układów w inne w procesie ciągłego przeistaczania się” (Kowalski 1929: 65) – aż do momentu osiągnięcia równowagi, która oznacza „spokój i życie wewnętrzne każdej istności” (Kowalski 1929: 66).

Kowalski w swych pracach zwykł płynnie przechodzić od hipotez rozważanych przez część środowisk naukowych (np. wywoływanie zjawisk paranormalnych przez nieznane procesy psychiczne i fizyczne) do wyjaśnień formułowanych na gruncie tego, co sam nazywał „wiedzą duchową”, a nawet okultyzmem. Owo mieszanie porządków było zapewne celowe, sądził on bowiem, że w niedalekiej przyszłości oba nurty się połączą, ustanawiając początek „nowej ery”, w której religia zostanie poparta autorytetem nauki, a rozum i uczucie, tak często przeciwstawne, stworzą jedność (Kowalski 1928: 11). Swoje poglądy zawarł w następujących publikacjach: Duch świata (1928), Czy materia żyje? (1929), Droga do szczęścia (1933), Kryptestezja, czyli O różnych formach nadnormalnego poznania (Wisła 1934), Miłość jako czynnik ewolucji we wszechświecie (1934), Samoleczenie się (1935). 

Anna Mikołejko

Literatura: Grosicki B., 1929, Polskie Towarzystwo Metapsychiczne w Warszawie, „Zagadnienia Metapsychiczne”, nr 13–16, s. 68–70; Kowalski S., 1929, Czy materia żyje?, „Zagadnienia Metapsychiczne”, nr 23/24, s. 64–70; Kowalski S., [1933], Droga do szczęścia, [w:] Kalendarz wiedzy duchowej na rok 1934, Wisła, s. 42–47; Kowalski S., 1928, Duch świata, „Zagadnienia Metapsychiczne”, nr 19/20, s. 10–16; Kowalski S., 1933, Kryptestezja, „Hejnał”, nr 8, s. 177–179; Kowalski S., 1934, Miłość, jako czynnik ewolucji we wszechświecie, „Wiedza Duchowa”, nr 1, s. 16-–21; nr 2, s. 48–50; nr 3, s. 66–70; Kowalski S., 1935, Samoleczenie się, „Lotos”, nr 7/8, s. 282–286; Ś.p. Stefan Kowalski, 1934, „Wiedza Duchowa”, nr 3, s. 65.

Słowa kluczowe: Polskie Towarzystwo Metapsychiczne, Towarzystwo Badań Psychicznych, Towarzystwo Psycho-Fizyczne, Towarzystwo Metapsychiczne im. Juliana Ochorowicza, Polski Instytut Metapsychiczny, „Zagadnienia Metapsychiczne”, „Wiedza Duchowa”, „Hejnał”, Andrzej Kowieski, Daniel Drucki, Stanisław Golędzinowski, Atenogenes Pawlikiewicz, Jan Guzik, Arnold Radwan-Radziszewski, Władysław Zabłocki (pseud. Żwirlicz)