Sabira Churamowicz, (ok. 1901–1947), medium i jasnowidząca okresu międzywojennego, porównywana ze Stefanem Ossowieckim (1877–1944). Eksperymentowali z nią m. in. Piotr Lebiedziński, Antoni Czubryński, Ksawery Watraszewski, Alfons Gravier, Rudolf Tarczyński, Ludwik Szczepański.

Sabira Churamowicz urodziła się w Łucku na Wołyniu w spolszczonej rodzinie tatarskich kniaziów wyznania mahometańskiego. Młodość spędziła w Żytomierzu, gdzie ukończyła rosyjskie gimnazjum, a następnie wyjechała do Kijowa. Już w dzieciństwie miewała sprawdzające się przeczucia i sny prorocze, jednak nie zwracano na to większej uwagi. W Warszawie znalazła się w 1918 r. i po kilkunastu miesiącach zwróciła uwagę swoimi paranormalnymi uzdolnieniami. Niebawem mogła się o nich przekonać szersza publiczność zgromadzona na pokazach w Warszawskim Towarzystwie Higienicznym (16 i 17.04.1921), od 1932 r. przemianowanym na Polskie Towarzystwo Higieniczne, a także w krakowskim Teatrze Bagatela (23.04.1921). Spotkania te poprowadził i poprzedził odczytami Kazimierz Radwan-Pragłowski (1889–1959), który podobno odkrył Sabirę półtora roku wcześniej i który sam był nazywany „czarownikiem” z powodu dawanych od kilku lat pokazów hipnotycznej sugestii. Umiejętności Sabiry rozczarowały jednak publiczność krakowską. Medium potrzebowało ciszy i spokoju, a tego przepełniona po brzegi sala nie zapewniała. Eksperymenty powtórzono więc trzy miesiące później w Warszawskim Towarzystwie Higienicznym i wypadły one nad wyraz dobrze. Świadków zachwyciła ilość prób (polegały one na opisywaniu losowanych publicznie, lecz ukrytych przed oczami medium przedmiotów) i ich trafność. Podkreślano, że nawet Ossowiecki może poddać się jedynie trzem eksperymentom pod rząd, podczas gdy Sabira wytrzymuje ich od ośmiu do dwunastu.

Jasnowidzącą zajęły się więc organizacje badające podobne zdolności, przede wszystkim Towarzystwo Badań Metapsychicznych i Polskie Towarzystwo Metapsychiczne. Pośród eksperymentujących z Sabirą były ponadto osoby tak zasłużone dla badań metapsychicznych, jak współpracujący niegdyś z Julianem Ochorowiczem (1850–1917) Piotr Lebiedziński (1860–1934), kierownik naukowy, a następnie honorowy prezes Polskiego Towarzystwa Badań Psychicznych, zarazem liczący się w świecie wynalazca oraz pionier światowej i polskiej kinematografii. Szczególne znaczenie miały jednak eksperymenty przeprowadzane przez lekarzy, zwłaszcza lekarza naczelnego Szpitala św. Łazarza – doktora Ksawerego Watraszewskiego (1853–1929), który do badań zaprosił ordynatora Oddziału Chorób Wewnętrznych w tymże szpitalu – docenta Mściwoja Semarau-Siemianowskiego (1885–1953), późniejszego profesora zwyczajnego i wykładowcę Uniwersytetu Łódzkiego (1945–1946), a następnie Akademii Medycznej w Gdańsku (1946–1948) i Uniwersytetu Warszawskiego (1948–1953). W latach 30. badania prowadzili również doktor nauk medycznych Tadeusz Sokołowski (1877–1950) oraz doktor nauk medycznych Aleksander Freyd (1897–1940), a także Alfons Gravier (1872–1953), architekt, prezes Polskiego Towarzystwa Badań Psychicznych i późniejszy wykładowca Politechniki Warszawskiej oraz Politechniki Łódzkiej. Jednak eksperymenty Watraszewskiego wzbudziły bodaj największe zainteresowanie, wykryły one bowiem u Sabiry zdolność rozpoznawania chorób. Wyniki tych doświadczeń zostały opublikowane w „Zagadnieniach Metapsychicznych” (1926, nr 11/12), później zaś wielokrotnie je przywoływano w artykułach i wzmiankach poświęconych Sabirze. Wydrukował je także „Revue Métapsychique” (1927, nr 1).

W 1926 r. szereg eksperymentów z Sabirą przeprowadził Antoni Czubryński (1885–1960), doktor filozofii i późniejszy wykładowca Wolnej Wszechnicy Polskiej. Systematyczną ich prezentację przedstawił Czubryński na odczycie wygłoszonym 14 października 1926 r. w Polskim Towarzystwie Metapsychicznym, a następnie opublikował w „Zagadnieniach Metapsychicznych” (1927, nr 13/16). W swym artykule odwoływał się on także do eksperymentów przeprowadzonych w latach wcześniejszych, co pozwalało prześledzić dokładniej proces ujawniania się i pogłębiania zdolności medium.

Sabira bez oporu poddawała się badaniom i nie pobierała za nie wynagrodzenia. To zjednywało jej środowiska zainteresowane rozpoznawaniem zjawisk paranormalnych, czy – jak je wówczas nazywano – metapsychicznych. Środki na dość skromne życie zdobywała natomiast udzielając konsultacji bezpośrednio, listownie lub na łamach prasy, m. in. w „Dzienniku Poznańskim”, gdzie od 1932 r. prowadziła dział Odpowiedzi p. Sabiry. Przede wszystkim jednak przyjmowała w Warszawie, początkowo w sublokatorskim mieszkaniu przy ul. Żurawiej 47, później zaś w niewielkiej, stojącej do dzisiaj kamienicy z 1879 r. przy ul. Poznańskiej 21.

Sława jasnowidzącej niebawem urosła tak, że zaczęto zapraszać ją na badania, pokazy i odczyty zarówno w kraju, jak i za granicą. Od 1932 r. Sabira dość często bywała w Poznaniu, gdzie dawała publiczne pokazy, ale też spotykała się kameralnie z osobami zainteresowanymi jej umiejętnościami. W 1935 r. do swych eksperymentów wybrał ją wykładowca Polskiego Seminarium Duchownego w Orchad Lake w USA, Rudolf Tarczyński (1876–?), przedstawiany jako profesor Uniwersytetu w Detroit planujący napisanie książki o polskich mediach. Oprócz niej w badaniach miały wziąć udział Jadwiga Domańska (1885–1967), Myrtha Noel (1868–1944), Zofia Kattowa oraz Maria Białobrzeska. Doświadczenia z Sabirą odbyły się 3 lutego 1935 r., w jej mieszkaniu przy ul. Poznańskiej. Wzięły w nich udział mieszkająca z Sabirą siostra jasnowidzącej – Tomira, doktor nauk medycznych Aleksanedr Freyd, Stefan Ostrowski, Mikołaj Shuttleworth, Halina Bortałowa i oczywiście sam Rudolf Tarczyński. Badanie polegało na opisywaniu (nieznanej nikomu z obecnych) zawartości dziesięciu pudełeczek. Wyniki oceniali Tarczyński i Freyd, przy czym pierwszy z nich uznał trafność odpowiedzi w granicach od 68,5 do 70 proc., drugi natomiast w granicach od 85 do 89 proc.  przypadków. Jeszcze w tym samym roku Sabira otrzymała zaproszenie do Anglii i tam, w listopadzie i grudniu, poddała się eksperymentom w The Society For Psychical Research. Próby wypadły jednak poniżej jej zwykłych możliwości, co wyjaśniano zimnem dokuczającym medium.

Zdecydowanie większy rozgłos zdobyły Sabirze wieczory eksperymentalne zorganizowane w lutym 1936 r. w poznańskim Pałacu Działyńskich. Miały one – jak prasa pisała – „charakter poważnej imprezy naukowej z dziedziny kryptostezji, tak w Polsce mało znanej, a niezwykle interesującej” („Dziennik Poznański” 1936, nr 34, s. 4). Występy te słowem wstępnym poprzedzał dr Teodozy Renisz, przedstawiany również jako wykładowca Uniwersytetu w Detroit i znawca zjawiska prekognicji.

Z kolei na wiosnę 1937 r. zaprosiło Sabirę Krakowskie Towarzystwo Metapsychiczne. Jasnowidząca przyjechała tam w trzeciej dekadzie maja i tym razem jej pokazy zrobiły takie wrażenie, że Krakowskie Towarzystwo Filozoficzne w grudniu tegoż roku zorganizowało prelekcję połączoną z jej pokazem. Ilość udanych eksperymentów szacowano wówczas na 75 proc. („Kurier Metapsychiczny” 1937, nr 7), a krakowska artystka Maria Niedzielska, w hołdzie dla Sabiry zaprojektowała i wykonała talię trzydziestu sześciu kart malowanych temperą oraz akwarelą. Karty te opatrzyła ponadto znakami astrologicznymi. Jasnowidząca spotkała się ponadto z Ludwikiem Szczepańskim (1872–1954), który poświęcił jej cykl artykułów w „Kurierze Metapsychicznym”.

Niezależnie od wyjazdów Sabira znajdowała jeszcze czas na doświadczenia w Warszawie, zwłaszcza w Warszawskim Towarzystwie Metapsychicznym. Świadkowie jej pokazów zazwyczaj podkreślali, że nie wprowadza się ona w trans, lecz koncentruje, używając do tego kryształowej kuli czy raczej kulki, którą z łatwością mieściła w dłoni. Jasnowidząca potrzebowała też ciszy i ciepła, ponieważ podczas eksperymentów ciepłota jej ciała znacznie się obniżała, co obserwatorów dziwiło tym bardziej, że tętno rosło. Jeśli pytano ją o losy ludzi, odpowiadała dopiero wówczas, gdy przycisnęła do czoła coś, co do nich należało. Podobnie musiała postąpić z przedmiotami, gdy pytano o ich historię. Sama o swoich zdolnościach mówiła tak: „Najpierw muszę się skoncentrować. Powoli zjawia się przede mną jak gdyby ekran, najpierw ciemny, niby pokryty mgłą. Przed dziesięciu laty ekran był powleczony mgłą zieloną, a teraz fioletową. Naraz rozbłyska duży złoty okrąg, jak gdyby księżyc w pełni. Na tle owego kręgu pojawiają się poszczególne obrazy, przesuwają się w bardzo szybkim następstwie. Postacie, zjawiające się na ekranie, są niewielkie, poprzednio były znacznie większe. Po szeregu doświadczeń zorientowałam się, że na owym ekranie pojawia się tak samo przeszłość, jak teraźniejszość i przyszłość. Ale nie w normalnym nastawieniu czasu. Przeszłość rozpoznaję po tym, że obraz zjawia mi się w kolorze jaśniejszym, natomiast obrazy z przyszłości przybierają ciemniejszy ton. Czarnych kolorów nigdy na owym ekranie nie widzę” (cyt. za: Szczepański 1937).

Sabira potrafiła odtworzyć losy ludzi i przedmiotów, zdiagnozować choroby, znaleźć  wodę, sól i metale, przepowiedzieć przyszłość. Odmawiała natomiast wypowiedzi dotyczących wydarzeń politycznych. Dlatego jej przepowiednie nie zyskały takiej sławy, jak Stefana Ossowieckiego, Myrthy Noel, Agnieszki Pilchowej czy Jadwigi Domańskiej. Jednak przepowiadając w sprawach osobistych, budziła niezwykłe zdumienie i fascynację połączoną czasami z lękiem. W 1938 r., w szczycie swej sławy, wybierała się do Stanów Zjednoczonych, planowała też podróż do Indii, a nawet do Tybetu. Zmarła w Londynie i tam została pochowana (England & Wales, Civil Registration Death Index 1916–2007).

Anna Mikołejko

Literatura: Czubrzyński [powinno być Czubryński] A., 1927, Medialność p. Sabiry Churamowiczówny, „Zagadnienia Metapsychiczne”, nr 13/16, s. 34–49; Szczepański L., 1937, Medium i publiczność wobec zjawisk poznania paranormalnego. Doświadczenia krakowskie z Sabirą Churamowicz, „Kurier Metapsychiczny”, nr 8; [Szpyrkówna M. H.], 1935, Ekspertyzy jasnowidzenia w Warszawie, „Lotos”, nr 3, s. 91–93; Watraszewski K., 1926, Panna Sabira. Medium psychometryczne i jasnowidząca, „Zagadnienia Metapsychiczne”, nr 11/12, s. 122–128.

Słowa kluczowe: medium, jasnowidzenie