Bolesław Biegas (Biegalski), ( ur. 29 marca 1877 w Koziczynie – zm. 30 września 1954 w Paryżu), polski rzeźbiarz, malarz, dramatopisarz

Artysta studiował w Akademii Sztuk Pięknych w Krakowie w latach 1897–1901 w pracowni Konstantego Laszczki. W 1901 r., jako wyróżniający się student, został członkiem prestiżowego stowarzyszenia Secesji Wiedeńskiej, któremu przewodniczył Gustav Klimt. Od 1902 r. mieszkał i pracował w Paryżu. 20 maja 1914 r. z jego inicjatywy powstał Salon Sztuki Mistycznej (Salon de l’art. Mystique Moderne). Spotkania odbywały się w każdą sobotę od godziny 17 do 19 w pracowni artysty w Paryżu przy Rue de Bagneux. Uczestniczyli w nich udział malarze, rzeźbiarze, dekoratorzy, amatorzy i krytycy sztuki, kolekcjonerzy, wydawcy, muzycy, poeci i pisarze, pragnący wziąć udział w wielkim ruchu nowoczesnej sztuki mistycznej. Poza Biegasem inicjatorami nowego stowarzyszenia byli: Henry de Gruox, Dynam-Victor Fumet, Marcel Roux, Lucien Parisot, Felix Belenot, Justin Klotz, Rene Dessambre, Victor Rosenblum i Stanisław Fumet oraz zespół „Echos du Silence”. Stowarzyszenie stawiało sobie za cel odnowę sztuki mistycznej poprzez estetyczny heroizm oraz dążyło do „uczynienia symbolizmu szkołą doskonałości” (Apollinaire 1914). Biegas w ten sposób pragnął zgromadzić artystów, którym nie odpowiadała wrzawa awangardy ani konwencjonalne tendencje, obecne w tym czasie na wystawach publicznych salonów. W roku 1923 z inicjatywy Biegasa powstał „zakon” Mitra, aby wynagrodzić geniusz intelektualistów. Artysta zaprojektował model pierścienia w formie herbu, który musieli nosić wszyscy członkowie przyjęci do „zakonu”. Model, wykonany z terakoty, wystawiony został w 1926 r. w Salonie Societe Nationale des Beaux-Arts. Projekt pierścienia nie został jednak nigdy ukończony i Mitra została przyznana jedynie Przewodniczącemu Związku Artystów Polskich we Francji, Stefanowi Kergurowi, oraz Gustawowi Gwozdeckiemu, Michelowi Georges-Michel, Robertowi de Montfort, Jose Severiano de Rozende i Rafaelowi Romero Spinoli. Biegas wydał reprodukcję Mitry, której towarzyszył następujący komentarz po łacinie: Dominus. Coronatus Mitra quo formata est vultu virirum summi ingenii. Następnie przedstawił listę „Wielkich Ludzi” uhonorowanych w ten sposób: Dantego, Szekspira, Valazqueza, Berlioza, Byrona, Racine’a, Baudelaire’a, Mickiewicza, Goethego, Chopina, Beethovena i Michała Anioła. Na podstawie projektu pierścienia Biegas przedstawił Platona, Homera, Sofoklesa, po ich prawej stronie ledwo widocznego Słowackiego, a po ich lewej stronie, Victora Hugo. W centrum rzeźby wizerunek Mitry, który rozsyła promienie wykonane w formie trójwymiarowej. W tym panteonie odnajdujemy większość wielkich ludzi, którzy byli już obecni we Wszechświecie sztuki (pracy rzeźbiarskiej Biegasa z 1906 r.). W katalogu Societe Nationale des Beaux-Arts z 1926 r. rzeźba opisana jest jako Mithra. Biegas odwoływał się w ten sposób do Boga z Indii wedyjskich. Owo zainteresowanie orientem miało związek z księżniczką Perinette Khurshedbanoo A. D. Naoroji, która w tym czasie była we Francji. Biegas wyrzeźbił jej popiersie, które wystawił w Salonie Societe Nationele des Beaux-Arts w 1925 r.  

Wybrana twórczość. W 1902 r. powstała seria Sfinksów, żadna z tych prac nie znalazła się na wystawach paryskich salonów. Biegas wysłał dwie rzeźby z tej serii na ósmą wystawę Secesji Wiedeńskiej, która miała miejsce w lutym 1902 r. Jednym z nich był Sfinks przedstawiony w formie popiersia. Anatomiczne elementy, oprócz nosa, ograniczają się do linii naniesionych na poziomie podbródka jakby przy użyciu cyrkla i linijki, zamkniętych w formie trapezu z wydatnymi łukami brwiowymi. Usta są ledwo zaznaczone. Ramiona znikły całkowicie i zastąpił je prosty, spłaszczony łuk, na szczycie którego rozmieszczone są symetrycznie zgięte, pozbawione objętości palce. Brakuje uszu, wypukła czaszka wydaje się ubrana w hełm. Zabieg ten pogłębia wklęsłość oczu, które stają się ledwie widoczne i sprawiają wrażenie kostnych oczodołów. Sfinks ten jest idealnym potwierdzeniem zerwania z naturalistycznymi i realistycznymi konwencjami, a faktura gipsu przypomina wyglądem afrykańskie maski. Rzeźby Biegasa przypominają powierzchnię masek Fangów i białych masek plemienia Shira-Punu. Cechuje je symetria i frontalne przedstawienie typowe dla gabońskich masek. Najbardziej niezwykłą z cyklu sfinksów jest Sfinks trynitarny, nazywany również Zagadką. Zwracają uwagę haczykowate ręce i niezwykłe oczy bez powiek – pozostały jedynie duże okrągłe oczodoły, które nabierają kosmicznego wymiaru. Całość bardziej przypomina satelity krążące wokół planety niż źrenice.

W 1902 r. Biegas stworzył serię sześciu Pałaców zaczarowanych. Ta seria antropomorficznych prac charakteryzuje się wyjątkową oryginalnością. Reprodukcje większości Pałaców zaczarowanych Biegas umieścił w eseju Wędrówka ducha myśli. Pałace zaczarowane to najbardziej prymitywne rzeźby w twórczości Biegasa. Prymitywizm Biegasa ma swoje źródło przede wszystkim w sztuce ludowej, ale w pewnej mierze jest to także wyraz chłopomanii, która osiągała szczyty popularności wśród polskiej inteligencji na początku XX w.

W 1903 r. w Petersburgu podczas wystawy rzeźby Biegas zaprezentował płaskorzeźby: Chopin natchniony, Wszechświat, Potężny duch, Księga życia, Chrystus. Dwie z nich (Chrystus i Księga życia) wywołały skandal i zostały uznane za obrazoburcze, ale jednocześnie dały Biegasowi rozgłos w stolicy Cesarstwa Rosyjskiego. W tym samym roku artysta zaczął pracę nad serią Pomników: Król duchów, Duchy, Pierwotni ludzie.

W 1909 r. Biegas stworzył serię dużych rzeźb dwustronnych, o wyraźnym charakterze metafizycznym: Spokój medytacji/Filozofia, Sfinks/Tajemnica, Mądrość/Tworzenie, Przeznaczenie/Wieczność tajemnicy, Groza/Wszechpotęga, Siła woli/Smutek, Życie/Przestrzeń. Są to rzeźby imponujących rozmiarów. Biegas skupił się na anatomii i porzucił geometryzację. Większość tych rzeźb cechuje dwupłciowość – mają one zarówno stronę kobiecą, jak i męską. Często przedstawiają postaci obecne w jego sztukach teatralnych.

W 1910 r. powstała seria rzeźb „kosmicznych”. Były to personifikacje planet, przedstawione w formie rzeźby pełnej: Merkury, Mars, Jowisz, Saturn, Neptun, Uran oraz Słońce. Najnowsze rzeźby artysta zaprezentował w maju 1914 r. przy okazji otwarcia salonu sztuki mistycznej. Na przełomie 1916 i 1917 r. artysta poświęcił się malarstwu, czego przykładem był cykl Wampiry, w którym tworzy istny zwierzyniec chimer, harpii, sfinksów, najczęściej uskrzydlonych i wyposażonych w silne pazury. Cykl zdominowany jest przez wampiry ukazane w działaniu, w walce. Artysta często nawiązuje do zwierzyńca mięsożernych, a jedynie popiersia odwołują się do kobiecej anatomii.

Od 1918 r. Biegas zaczął pracować nad serią kompozycji sferycznych (namalował ich około setki). We wszystkich tych obrazach zwraca uwagę obecność gestów dłoni. Odpowiadają one często hinduskim „mudrom”, czyli rytualnym gestom dłoni. Rozpoznać można w ten sposób gest „Abhaya”, gest ochrony, np. na obrazach Zamyślenie, Rycerz, W płomieniach myśli. Wydaje się, że Biegas uciekał także do gestów ezoterycznych, których znaczenie było zarezerwowane dla wtajemniczonych. W obrazie Gesty rytualne, gesty nie odpowiadają żadnym wzorom buddyjskich mudr i zauważamy w lewej dłoni wykręcenie kciuka niemożliwe do wykonania. W Linii życia gesty dłoni nawiązują do praktyk wróżbiarskich, do chiromancji. Biegas namalował także dwa obrazy zatytułowane Czarodziejka. Jedna z nich trzyma w lewej dłoni tajemniczą gałązkę kwiatów o okrągłych kształtach.

Kolejny cykl, który powstał w pracowni Biegasa po fascynacji sferyzmem zatytułowany został Mistyka nieskończoności i składał się z 73 obrazów. Uprzywilejowane miejsce w tym zbiorze zajął taniec, obecny szczególnie na płótnach: Tytanida – Taniec w Kawernie, Tytanida – taniec wojny, Taniec Tytanidy.  W większości są one namalowane na płytach ze sklejki drewnianej i podkładzie.

Zofia Krasnopolska-Wesner

Literatura: Apollinaire, 1914, Les Arts. Le Salon de l’art. Mystique Moderne, „Paris Journal”, 7 maja; Baraniuk T., 1997, Biegas w pamięci mieszkańców rodzinnej wsi, [w:] Bolesław Biegas 1877–1954, rzeźba – malarstwo, Katalog wystawy, Płock, Muzeum Mazowieckie; Bartnicka-Górks H., Szczepińska-Traner J., 2005, W poszukiwaniu światła, kształtu i barw. Artyści polscy wystawiający na Salonach paryskich w latach 1864–1960, Warszawa; Basler A., 1902, Boleslaw Biegas, „Przegląd Tygodniowy”, Warszawa; Bielawski B.,1969, Twórczość rzeźbiarska Bolesława Biegasa do 1914 r., [w:] Sztuka około 1900, Warszawa; Bobrowska-Jakubowska E., 2004, Artyści Polscy we Francji w latach 1890–1918. Wspólnoty i indywidualności, Warszawa; Deryng X., 2006, Bolesław Biegas, Paryż; Dobrowolski T., 1963, Sztuka Młodej Polski, Warszawa; Domański T., 1974, Bolesław Biegas, twórca snów, „Tygodnik Polski”, Paryż.

Słowa kluczowe: rzeźba, mistyka, Paryż, sfinks